Сентябрь 2020 10-қисм

Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
amaliy jihatdan asosladi. Bolaga hali u tug‘ilmasdan turib g‘amxo‘rlik qilish, go‘dakligidan 
boshlab tarbiyani boshlash zarurligini ta’kidlaydi. Bolaning yetuk inson bo‘lib shakllanishida 
unga g‘amxo‘rlik, poklik, ma’suliyatni his qilish, do‘stona munosabatlar tuyg‘usini singdirib 
borish zarur, deydi olim. Chunki ibn Sino merisining asosiy qimmati uning kuchli gumanistik 
mazmunidir. 
Yuqoridagi fikrlardan shunday xulosaga kelish mumkinki, sharq allomalari inson ma’naviyatini 
yuksaltirishda amalga oshirgan ishlari bugungi kunda ham yoshlarimizning har tomonlama yetuk 
inson bo‘lib yetishiga xizmat qilishini anglash qiyin emas. Zero, ma’naviy jihatdan yetuk bo‘lgan 
o‘z sog‘lom dunyoqarashiga, tafakkuriga ega bo‘ladi. Bunday insonni hech qanday g‘arazli 
g‘oyalar o‘z domiga torta olmaydi. 
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yhati
1. k.hashimov, S.nishonova. Pedagogika tarixi. Toshkent, a.navoiy nomidagi o‘zbekiston 
milliy kutubxonasi nashriyoti, 2005-yil
2. B.X.Xodjayev. umumiy pedagogika nazariyasi va amaliyoti. T.: 2017. 
3. a.Zunnunov, m.Xayrullaev, B.To‘xliev, n.Xotamov. Pedagogika tarixi, 2000-yil

---

76
Сентябрь 2020 10-қисм
Тошкент
BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARI NUTQINI IBORALAR BILAN BOYITISH 
Xushmamatova Gulbahor,
Navoiy viloyat Nurota tumani 
36-umumtalim maktab 
Boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi
Bugungi kunda har bir o‘quvchini adabiy tilda erkin, mustaqil so‘zlasha oladigan qilib 
tarbiyalash o‘qituvchilar oldidagi dolzarb masaladir. o‘quvchi so‘z boyligini oshirish undagi 
chiroyli nutqni ta‘minlab beruvchi vositalardan biri hisoblanadi. Bu o‘rinda boshlang‘ich sinflarga 
urg‘u ko‘proq qaratilishi lozim. Chunki, kichik maktab yoshidagi o‘quvchilarning so‘z boyligi 
juda kam bo‘ladi. ona tili va o‘qish darslarida lug‘at ustida ishlash o‘quvchiga so‘z ma‘nosini 
yaxshi tushunib olishiga va undan nutqida unumli foydalanishiga asos bo‘la oladi. 
ona tili ta‘limi bolalarning tafakkur qilish faoliyatlarini kengaytirish, erkin fikrlay olish, 
o‘zgalar fikrini anglash, o‘z fikrlarini og‘zaki va yozma ravishda ravon bayon qila olish, jamiyat 
a‘zolari bilan erkin muloqotda bo‘la olish ko‘nikma va malakalarini rivojlantirishga xizmat 
qiladi. Bu o‘rinda ona tili ta‘limiga o‘quv fani emas, balki, butun ta‘lim tizimini uyushtiruvchi 
ta‘lim jarayoni sifatida qaraladi. 
o‘qish mashg‘ulotlarini o‘tkazish jarayonida esa o‘quvchilarda nutq faoliyatining asosiy 
ko‘rinishi bo‘lgan ko‘nikmalari, matn va kitob ustida ishlash, o‘quvchilarning bog‘lanishli 
nutqini o‘stirish, nutq madaniyatini rivojlantirish nazarda tutiladi. 
Yuqoridagilarni inobatga olgan holda boshlang‘ich sinf o‘quvchilari nutqini turg‘un 
birikmalar – iboralar bilan boyitish, ular nutqining ta‘sirchan va chiroyli bo‘lishini ta‘minlaydi. 
darsliklarda va nutqda uchraydigan iboralar va ularning mazmuni haqida aksariyat o‘quvchilar 
to‘liq ma‘lumotga ega emas. Shu sababli ham bugungi kunda so‘zga teng kuchga ega iborlarning 
mazmuni, ularning omonimlik, sinonimlik va antonimlik xususiyatlarini, nutqda undan samarali 
foydalanishni o‘quvchilar deyarli bilmaydi. vaholanki, iboralar nutqni betakror bo‘lishi uchun 
katta ahamiyat kasb etadi. 
Biz o‘quvchiga o‘qilgan matn ustida ishlayotganimizda faqat matn mazmuni doirasida 
ishlamay, unda qo‘llanilgan badiiy til vositalari va iboralarning mazmuni ustida alohida ishlab, 
o‘quvchilarni amaliy ravishda tanishtirib borishimiz kerak. aynan, mana shu metodik ishlar 
to‘g‘ri va o‘rinli tashkil etilsagina, u o‘z samarasini beradi. 
ona tili va o‘qish darslarida iboralarning mazmuni, iboraga teng bo‘lgan so‘zlar qatori, 
nutqda ulardan foydalanishning ahamiyati haqida o‘quvchiga ko‘proq tushuncha berish kerak. 
darsning mohiyatidan kelib chiqib frazeologizmlarning kelib chiqish tarixi haqida ham qiziqarli 
ma‘lumotlar berish mumkin. 
Shu o‘rinda tilshunoslikka oid adaboyotlarda iboraga berilgan ta‘riflarga bir to‘xtalib o‘taylik: 
ikki va undan ortiq so‘zdan tarkib topgan, yaxlit bir ko‘chma mano ifodalaydigan, tasirchanlikka 
ega bo‘lgan va ma‘nosi bir so‘zga teng keladigan so‘zlar yoki gaplar ibora (frazeologik birlik) 
deyiladi: 
qo‘y og‘zidan cho‘p olmagan (yuvosh), kapalagi uchib ketdi (cho‘chidi), og‘zing qani 
desa qulog‘ini ko‘rsatadi (lapashang) va h.
iboralar gap ichida bitta so‘roqqa javob bo‘ladi va 
yaxlit ko‘rinishda bitta gap bo‘lagi bo‘lib keladi. iboralar ko‘proq