Семинар Валюта операциялари ва уларнинг ҳисоби

Toshkent moliya instituti “Moliya-kredit” kafedrasi “Bank ishi” fani Mavzu: Banklarning kelib chiqishi va bank tizimi

Ma'ruza rejasi

• 1. Ilk banklarning yuzaga kelishidagi shart-sharoitlar
• 2. Ilk banklarning paydo bo‘lishi va ularning operatsiyalari
• 3. Bank tizimi tushunchasi va bank tizimining elementlari

1. Ilk banklarning yuzaga kelishidagi shart-sharoitlar

• Banklar paydo bo‘lgunga qadar aholining pul mablag‘lari ibodatxonalarda saqlangan.
• Bu esa, quyidagi sabablar bilan izohlanadi:
• * ibodatxonalarga nisbatan aholida va davlatda ishonch bo‘lgan;
• * ibodatxonalar xo‘jaligi barqaror bo‘lgan;
• * ashaddiy jinoyatchilar ham ibodatxonalarga hujum qilishmagan.

1. Ilk banklarning yuzaga kelishidagi shart-sharoitlar

• Ibodatxonalar pullarni saqlashdan tashqari asta-sekin kassa va hisob-kitob xizmatini ham ko‘rsata boshlashgan. Ayniqsa, oltin va kumushni pul sifatida tan olinishi ibodatxonalarning pul bilan amalga oshiradigan operatsiyalarini rivojlanishiga kuchli turtki bergan.

1. Ilk banklarning yuzaga kelishidagi shart-sharoitlar

• Tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi bilan ibodatxonalarning pul operatsiyalarini amalga oshirish imkoniyatlari cheklanib qoldi. Bu esa, quyidagi sabablar bilan izohlanadi:
• 1. Pul mablag‘lari ko‘payib borishi bilan ularni saqlaydigan maxsus inshootlarga talab paydo bo‘ldi;
• 2. Foizga asoslangan kreditlarga bo‘lgan talab kuchaydi. Dinda esa, foiz xarom hisoblanadi.
• 3. Naqd pullarn emissiya qilish imkoniyatiga ega bo‘lgan maxsus muassasalarni tashkil etish zaruriyati paydo bo‘ldi.

2. Ilk banklarning paydo bo‘lishi va ularning operatsiyalari

• Ilk zamonaviy banklar Italiyada paydo bo‘lgan. Shu sababli, bank so‘zi italyancha banco degan so‘zdan olingan bo‘lib, stol degan ma'noni bildiradi.
• X asrda Italiyaning Genuya, Venesiya, Florensiya shaharlari jahon savdo markazlari edi. Bu bozorlarda dunyoning turli mamlakatlaridan keltirilgan tovarlar turli tanga pullarga sotilar edi. Bunday sharoitda turli tanga pullarni tushunadigan va ularni bir-biriga almashtirib beradigan mutaxassislarga talab paydo bo‘ldi.

2. Ilk banklarning paydo bo‘lishi va ularning operatsiyalari

• Shu tariqa turli valyutalarni br-biriga ayirboshlab berish zaruriyati tufayli ilk banklar Italiyada paydo bo‘ldi.
• Ilk banklar aholining pul mablag‘larini saqlab berish va o‘z mablag‘lari hisobidan kredit berish bilan shug‘ullanishgan. Ammo, keyinchalik ular saqlash uchun berilgan pullarn ma'lum foiz evaziga depozitga jalb qilib, keyin ularni yuqoriroq foizda kredit qilib berib katta daromad olish imkoniyati borligini sezib qolishdi.

2. Ilk banklarning paydo bo‘lishi va ularning operatsiyalari

• Ilk banklarning muhim operatsiyalaridan yana biri – bu hisob-kitob operatsiyalaridir.
• Ilk banklar o‘zlarining mijozlari bo‘lgan shaxslarning tovarlarni sotib olish va sotish operatsiyalarining hisobini yuritishni yo‘lga qo‘yganlar. Bu esa, tovar-pul munosabatlarini rivojlantirishda muhim rol' o‘ynagan.

3. Bank tizimi tushunchasi va bank tizimining elementlari

• Bank tizimi – bu mamlakat bank tizimida faoliyat yuritayotgan banklarning yig‘indisidir.
• Ayrim iqtisodchi olimlar bank tizimiga banklardan tashqari boshqa kredt muassasalarini ham kiritadi. Bu esa, to‘g‘ri emas. Chunki, bank tizimidan tashqari kredit tizimi degan tushuncha ham bor.
• Kredit tizimi bu mamlakatdagi banklar va nobank kredit tashkilotlarining yig‘indisidir.

3. Bank tizimi tushunchasi va bank tizimining elementlari

• Bank tizimining elementlari:
• 1. Bank tizimining qonunchilik asoslari
• 2. Markaziy bank
• 3. Tijorat banklari
• 4. Bank infratuzilmasi
• 5. Banklar faoliyatini tartibga solish va nazorat qilish tizimi

Tavsiya etilayotgan adabiyotlar

• 1. F. Mishkin. Economics of Money, Banking and Financial Markets. – Boston, 2018.
• 2. Andryushin S.A. Bankovskie sistemi. Uchebnoe posobie. – M.: Al'fa-M: INFRA-M, 2013.
• 3. Bankovskoe delo: uchebnik. Pod red. O.I. Lavrushina. – M.:KNORUS, 2016.
• 4. Bank ishi. Darslik. Prof. T. Karaliev tahriri ostida. – Toshket, 2016.