Семинар ва лабаратория машғулотларидан касб-ҳунар таълими, олий таълим психология фани ўқитувчиларига мўлжалланган услубий қЎлланма

ХАЁЛ
 Мавзунинг асосий масалалари. 
1. Хаёл хақида тушунча 
Хаёл турлари ва уларнинг ўзаро алоқаси, хаёлнинг махсус тури сифатида 
орзу хақида тушунча. 
2. Хаёлий образлар яратиш тушунчаси. 
3. Хаёл ва шахс. 
4. Инсон ижодий фаолиятида хаёлнинг тутган ўрни ва ахамияти. 
Мавзу бўйича асосий психологик тушунчалар. 
АГГЛЮТИНАЦИЯ - (agglutinare - ёпиштирмоқ) - хотира тасаввурларини 
бир-бирига қўшиб, ёки улардан фойдаланиб, янги нарса ва ҳодисаларнинг 
образларини яратишдан иборат хаёл фаолияти. 
ГИПЕРБОЛИЗАЦИЯ - тасаввур шаклларини ўзлаштириш жихатидан 
агглютинацияга якин туриб, гиперболизация нарсаларни катталаштириш ва 
кичиклаштириш, шунингдек, нарсалар sисмининг микдорини ва уларнинг 
ўрнини алмаштириш билан ҳам характерланади. 
ИХТИЁРСИЗ ХАЕЛ - олдиндан белгиланган мақсад қўимаган холда, 
идррк қилмаган ҳамда турмуш тажрибамизда учрамаган нарса ва 
ҳодисаларнинг образини яратишдан иборат хаёл тури. Ихтиёрсиз хаёлнинг 
асосий сабаби маълум бир шароитдаги қондирилмаган эхтиёжлардир. 
ИХТИЁРИЙ ХАЁЛ - мақсадга мувофик иродавий ва асабий фаоллик 
кўрсатган ҳолда, аввал идрок қшшнмаган. турмушда учратмаган нарса ёки 
ҳодисаларнинг образларини яратишдан иборат хаёл тури. 
ИЖОДИЙ ХАЁЛ - мустақил равишда янги образлар яратиш бўлиб, бу 
иш кўп холларда бирон бир ижодий фаолият жараёни таркибига киради. 
Қандайдир бирор янги машина, янги конструкция яратшн, уларни тайёр 
чизмалар асосида тасаввур қилишга қараганда қийин ишдир, чунки ижодий 

---

80 
фаолият-тамомила ижтимоий аҳамиятга эга бўлган, янги, биринчи бор дунёга 
келган оригинал маҳсулот яратиш фаолиятидир. 
РЕПРОДУКТИВ ХАЁЛ - (лотинча ге - бошқатдан, productio-ишлаб 
чиқариш, маҳсулот) бирор нарсани унинг оғзаки ёки шартли ифодаси, чизма, 
схема кабилар асосида тасаввур қилишдан иборат хаёл фаолияти; тасаввур 
хаёлининг бир тури. Репродуктив хаёлнинг асосий шарти муайян сохадаги 
билимлар бўлиб, шахс нарсанинг образини яратишда ўшанга таянади. 
ОРЗУ- хаёлнинг муҳим шакли бўлиб, инсоннинг орзуларида унинг энг 
муқаддас тилаклари ва интилишлари ифодаланади. Орзу хаёлнинг бошқа 
образларидан фарқ қилиб, келажакнинг, тилакдаги ниятнинг образини 
яратишдир. 
ТИПИКЛАШТИРИШ- хаёл образини яратишнинг асосий усули, 
тасаввурларни қайтадан ўзгартириш бўлиб, бунда янги образ умумлашган 
характер олади. Типик образда муҳим хусусиятлар ёки белгилар ажратилган 
бўлади. Бу усул адабий асардаги қаҳрамонлар образини яратишда 
қўлланилади. 
ХАЁЛ - мавжуд тасаввурларимизга асосланиб, аввал идрок килинмаган, 
турмуш тажрибамизда учрамаган нарса ва ҳодисаларнинг образларини 
яраташдан иборат ақлий жараён, хаёлнинг асосий манбаи шахснинг 
эхтиёжи.