Семинар ва лабаратория машғулотларидан касб-ҳунар таълими, олий таълим психология фани ўқитувчиларига мўлжалланган услубий қЎлланма

АССОЦИАТИВ ПСИХОЛОГИЯ- асссоциациялар тушунчасининг асоси 
бош тамойил деб ҳисобловчи, илмий-ғоявий моҳияти жиҳатидан турлича 
бўлган психологик оқимлар йиғиндиси. Психик фаолиятнинг барча 
қонуниятлари фақат ассоциацияларнинг ҳосил бўлиши ва юзага чиқишидан 
иборатдир деган қоида илгари сурилади. Бу оқим ХVП-ХIХ асрларда 
Англияда тарқалган. 
АФФЕРЕНТ НЕРВЛАР (асаблар) - (лотинча afferens - олиб келувчи) - 
рефлекс жараёнида рецепторларда ҳосил бўлган қўзғалишни тегишли 
марказга элтувчи асаблар. 
АФФЕРЕНТАЦИЯ- (лотинча afferens -олиб борувчи) - рефлекс жа-
раёнида рецепторларда ҳосил бўлган қўзғалишнинг (импульснинг) тегишли 
асаб марказларига етказилиши. 
БИХЕВИОРИЗМ- (инглизча beavior - хулқ) - психологиянинг предмети 
психикани эмас, балки инсон ва ҳайвонлар хулқини ўрганишдан иборатдир 
деган фикрни илгари сурадиган оқим. Бихевиоризм хулқ деганда 
организмнинг фақат ташқи муҳитдаги қўзғовчиларга нисбатан қайтарадиган 
жавоб реакциялари (ҳаракатлари) йиғиндисини тушунади. Демак, 
бихевиоризмга кўра, психологиянинг вазифаси фақат ташқи стимул билан 
унга қайтариладиган реакциялар ўртасидаги тенг маъноли боғланишларни 
аниклашдан иборатдир, холос. Бихевиоризм онгнинг инсон хулқидаги 
ролини ва уни илмий жиҳатдан ўрганишни, текширишни инкор қилади. 
Бихевиоризм алоҳида оқим сифатида XX аср бошлари ҳайвонлар хулқини 
текшириш натижаларида шаклланган бўлиб, унинг асосчилари америкалик 
психологлар Уотсон ва Торндайк 
БИЛИШ - инсон томонидан воқеаликни акс этгириш жараёни. Агар 
билиш шахснинг ўзига қаратилган бўлса, у ўз-ўзини билиш деб аталади. Би-
лиш жараёни сезги, идрок, тасаввур, тафаккур каби психик жараёнларда 
ифодаланади. Билиш 2 босқичдан, яъни ҳиссий ва рационал босқичлардан 

---

8 
иборатдир. Билиш - сезги, идрок, тасаввурлар орқали ҳиссий босқични, 
тафаккур ҳамда нутқ орқали эса рационал боскични ташкил қилади. 
БИЛИШ НАЗАРИЯСИ- билиш жараёнининг манбалари ва асосий 
қонуниятлари ҳақиқатни аниқлашнинг шакл ва усуллари ҳақидаги таъли-
мот. Бу назарияга Абу Наср Фаробий асос солган.