Сейтназаров М

Диний идеялар деп, хар бир диний талиймат хам агымнын тийкарын, диний ийман-исенимнин негизин кураушы кагыйдаларына айтылады. !ййемги динлер хар-бир нарсенин жанлы екенин жаннын мангилиги, бут хам идоллардын, табийгый дене хам хадийселердин илахий кууатка ийелиги хаккындагы ко-карасларга тийкарланган еди. Маселен, хиндлердин диний коз-карасларына караганда жан кошип журеди. Бул омирде ол инсанда болса кейинги омирде баска жанзатка отиуи мумкин. Қудайлардын коплиги хаккындагы пикирге суйенетугын политейизм динлери уакты келип монотейстик-жекке кудайшылык идеясы тийкарындагы динлерге оз орнын босатып берген. Жекке кудайлык идеясы миллий динлерди (маселен иудаизмде), асиресе дунья динлери-христиан хам исламда оз сууретлемесин анык тапкан. Әсиресе ислам дининде Алланын жалгызлыгы идеясы тийкарында онын барлык кагыйдалары (догмалары) талап хам мажбуриятлары калиплескен.
Илимий идеялар илим рауажланыуынын оними, илимий ойлап табыулардын натийжеси сыпатында пайда болатугын, турли пан тарауларынын тийкаргы принциплери, тураклы кагыйдаларын (постулатларын) кураушы илимий пикирлер болып табылады. Идеялардын омири, олардын пайда болыуы, рауажланыуы, баска идеялар менен оз-ара катнасы, гуреси сонын менен бирге гонерген иднялардын тазалары менен алмасыуы, асиресе, илимий идеялар мысалында анык белгили болады. Әйемги грек философлары табийий денелердин ен кишкене болинбейтугын болеги, деп атом тусинигин киргизген еди. Птоломей-Аристотельден баслап, Орта асир Улыгбек асторномиясына шекем дуньянын орайы жер деп есапланып келди. Евклид геометриясы, Ньютон механикасы, Дарвин талийматы да оз дауиринин ен алдынгы илимий идеяларга тийкарланган еди.
Илим-пан рауажланыуы атомнын болиниуин, космос орайы Жер емеслигине де исенимли далийллер менен далийлледи~ квант механикасы, теориясы хам баска коплеп ойлап табыулар болды. Дуньяга А.Эйнштейн, Нэлс Бор, Ф.Резерфорд, М.С.Кюри хам баскалардын атларын шыгарган ядро физикасы тарауындагы доретиулер хам илимий идеяларды амелиятка айландырды. Космос ракеталар, компьютер хам уялы телофонлар, телевидение хам баска тараудагы женислер буган жаркын мысал болады. Илим прогресси узликсиз хам шексиз. Бул процессде амелият тастыйыкланбаган, ескирген коз-караслар жана илимий идеялар менен орын аламаса береди.