Scientific progress volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 853
folklorga xos ijodiy jarayonning a
na shu bosh xususiyati doirasida namoyon boʻladi. 
Folklor namunalari ogʻzaki yaratilib, ajdodlar va avlodlar aloqadorligida ogʻzaki 
tariqatlar hamda ommaviy repertuardan keng o’rin olar ekan, bunda badiiy shakllarning 
barqarorligi, matndan matnga oʻtuvchi umumiy oʻrinlarning qatʼiylashganligi, oʻxshash 
sayyor syujetlarning koʻpligi imkoniyat yaratadi. Har bir ijodkor va ijroda anʼanaviy 
asardagi nimalardir oʻzgaradi, nimalardir avvalgisidan boshqacharoq talqin etiladi, 
nimalardir qoʻshiladi yoki tushib qoladi. Bunday oʻzgaruvchanlik ijtimoiy muhit, 
maishiy sharoit, eshituvchilar talabi va ijrochi salohiyatiga bogʻliq. Lekin har qanday 
oʻzgarish, ijro davomidagi qayta ijod asrlar davomida qadimiylashgan puxta anʼanalar 
doirasida sodir boʻladi. Demak, jonli ogʻzaki anʼana doirasidagi badihagoʻylik folklor 
asarlarining koʻp variantlarida tarqalishiga olib keladi.
Xalq ogʻzaki badiiy ijodining deyarli barcha janrlari turli tuman ijrochi va 
ijodkorlar faoliyati bilan bogʻliq. Isteʼdodli ijodkorlar folklor namu
nalarini saqlab qolish 
va keng ommalashtirish bilan birga ogʻzaki anʼanalar doirasida uni yanada 
mukammallashtiradilar, baʼzan yangilarini ham yarata oladilar. Biroq bunda 
barqarorlashgan va qatʼiylashgan jamoaviylik anʼanalari yetakchilik qiladi. Ayrim 
ja
nrlar (mas, topishmoq, maqol kabi) ommaviy xarakterga ega boʻlsa, yaʼni ularning 
namunalaridan har bir kishi ozmi koʻpmi ayta olsa, boshqalarining ijrosi muayyan 
tayyorgarlikni talab qilgan. Shu tariqa xalq ogʻzaki badiiy ijodi namunalarini yaratish va 
ijr
o etishda oʻziga xos kasbiy ijodkorlik yuzaga kelgan.
Folklor janrlari ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyot bilan uzviy bogʻliq. Xalq hayotidagi 
tarixiy oʻzgarishlarga koʻra, ular ham oʻzgara borgan. Qay bir janrlar yoki namunalar 
butunlay yoʻqolgan, yangilari yuzaga kelgan. Shuning uchun ham ularda koʻp 
qatlamlilik mavjud boʻlib, uzoq ijro davomida bir necha davrlar oʻz izini qoldirgan. 
Janrlarning bosqichli taraqqiyoti va tarixiytipologik nuqtai nazardan qaraganda, eng 
qadimiy davrlarda koʻpchilik xalqlarda miflar, urugʻ va qabilalar haqidagi afsona va 
rivoyatlar, topishmoq va maqollar, olqish va qargʻishlar, mavsum marosim folklori 
namunalari, mehnat qoʻshiqlari keng tarqalgan. Keyingi davrlarda esa, ertaklar, 
eposning arxaik shakllari yuzaga kelgan. 
Xalq musiqasi ya’ni musiqiy folklor —
ogʻzaki anʼanadagi musiqa turi. Ibtidoiy 
sanʼatda paydo boʻlgan oʻyin usullari, jodu aytimlari, tovushli signallardan tortib xalq 
ashula va cholgʻu kuylargacha kabi shakllardan iborat. Boshqa musiqa turlaridan, 
asosan, 
turmush jarayoniga bevosita bogʻlanganligi bilan ajralib turadi. Aksariyat 
musiqiy folklor namunalari sof estetik hodisalar maʼnosida emas, kundalik hayot 
vazifalarini bajaradigan badiiy shakllar sifatida qaror topadi. Koʻpgina xalq musiqasi 
namunalari si
nkretik shakllar boʻlib, bularda kuy ohanglar soʻz, raqs, tomosha bilan 
uygʻunlashgan holda yuzaga keladi.