Scientific progress volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 590
Bunda, korxona 
–
xududda yashovchi, mehnat faoliyatni amalga oshirish uchun 
tegishli malaka va sharoitlari mavjud fuqarolar bilan aholi tomonidan talabga ega 
boʼlgan turli isteʼmol mollarini ishlab chiqish boʼyicha shartnomalar tuzadi. 
Bunday holatida, korxona quyidagi asosiy majbu-
riyatlarni oʼz zimmasiga oladi:
- kasanachining buyurtmasi asosida uni kerakli xom-ashyo va materialar bilan 
yetarli mikdorda va turda (assortiment) taʼminlash;
- kasanachi tomonidan ishlab chiqarilgan tayyor mahsulotni oldindan kelishilgan 
hajmda olib ketish va sotilishini kafolatlash; 
- 
kasanachiga mehnat shartnomasiga muvofik ish haqi toʼlash.
Kasanachilar tomonidan ishlab chiqarilib sotilgan mahsulot hajmi xalq isteʼmol 
mollarini ishlab chiqarish sifatida 
–
korxonada ishlab chiqarilgan va sotilgan 
mahsulotning umumiy hajmiga qoʼshiladi. [6]
Iqtisodiyotni erkinlashtirish va modernizatsiyalash sharoitida aholini ijtimoiy 
muhofazalashni bir vaqtning oʼzida amal qiladigan va bir
-
birini toʼldiruvchi quyidagi 
toʼrtta tizimga ajratish mumkin: davlat ijtimoiy taʼminoti, davlat ijtimoiy sugʼurtasi, 
jamoa ijtimoiy sugʼurtasi va shaxsiy sugʼurta.
Maʼlumki jamoa sugʼurtasi yetarli turmush darajasini kafolatlaydi. U majburiy 
yoki ixtiyoriy ravishda amalga oshirilishi mumkin. Bunda ish beruvchilar va 
yollanganning sugʼurta badallari toʼlov manbalari boʼlib xizmat qiladi.Shaxsiy sugʼurta 
farovonlikning yuqori darajasini kafolatlaydi. U ixtiyoriy ravishda, fuqarolarning 
sugʼurta badallari hisobiga amalga oshiriladi.
Birinchi ikki quyi tizimning asosiy tamoyili - birdamlik, uchinchisiniki 
subsidiyalash, toʼrtinchi, yaʼni shaxsiy sugʼurtaniki esa, mutanosiblik tamoyilidir. 
Birdamlik tamoyili yordamning muxtojlik darajasiga qarab, fuqaro toʼlagan soliqlar va 
sugʼurta badallari miqdorini hisobga olmasdan taqsimlanishini koʼzda tutadi. 
Subsidiyalash tamoyilida esa, muhtojlik dara-jasiga qarab, ammo badallar miqdori va 
mos ravishda toʼlovlar miqdorini hisobga olgan holda yordam koʼrsa
-tiladi. 
Mutanosiblik tamoyili toʼlangan sugʼurta
badal-lariga mutanosib miqdorda yordam 
koʼrsatishni koʼzda tutadi.
Yangi ijtimoiy-
iqtisodiy tizimda gʼarbda fuqarolarni ijtimoiy muhofaza qilishning 
amerikacha, yevropacha, yaponcha va hokazo andozalari mavjud boʼlib, ular doirasida 
yana oʼziga xos koʼrinishlari ham faoliyat koʼrsatmoqda. Bu andozalarning umumiy 
xususiyatlari bilan bir qatorda oʼziga xos umumiy belgilari va milliy jihatlari ham 
mavjuddir. 
Oʼzbekistonda mustaqillikning dastlabki yillaridan boshlab iqgisodiy 
islohotlarning oʼziga mos yoʼli tanlandi. Oʼtish davri jarayonlari Prezident I.А. Karimov 
olgʼa surgan beshta asosiy tamoyillaridan biri: “Xalq turmush darajasining izchil va 
barqaror oʼsishi, aholini kuchli ijtimoiy muhofaza qilishni ifoda etadi”.

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3