Scientific progress volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 17
temirchilar odatda bunda 
oila a’zolari va qarindoshlarining ichidan yoki 
qishloqdoshlaridan kimdir jalb qilinardi.
10
Qoraqalpog
‘
istonlik temirchilar tomonidan 
qo
‘
llaniladigan usullarning umumiy jihatlari ko
‘
p bo
‘
lgan va asosan bu 
hunarmandchilikning Markaziy Osiyoning boshqa xalqlari orasida keng tarqalgan 
an
’
anaviy uslubidan unchalik farq qilmagan. Asboblarning shakllari va nomlarida, 
shuningdek ishlab chiqarilgan buyumlarning tarkibi va maqsadlarida 
umumiylik ko‘p 
bo‘lgan.
11
Qoraqalpoq temirchilari mahsulotlarining asosiy turlaridan biri ochuvchilar 
(pazna) edi. Cho
‘
yan temirdan yasalgan ochqich 
“
shoyin
shi”
deb nomlangan. 
Temirchilar temir ochuvchi buyumlardan tashqari, ketmon (ketpen), har xil o
‘
lchamdagi 
o
‘
roqlar (orak), belkuraklar(bel) yasashgan. Qoraqalpoq o
‘
roqlari xorazmlik 
o
‘
zbeklarning 
o
‘
roqlari 
singari 
biroz 
egilib 
tishli 
pichoq 
ko‘rinishida 
bo‘lgan
.
Temirchining bir kunlik ish jarayonini o‘z ko‘zi bilan ko‘rgan
T.A.Jdanko va 
uning otryadi tarkibida bo‘lgan tadqiqotchilarning ta’kidlashicha: “
O
‘
roq qilish uchun 
temirchi temirning bir qismini oldi, uni qizdirib qizdirdi va uni qisqichlar bilan ushlab, 
shakl berib, urib, keyin ishlov beriladigan qismni qizdirib qizdirdi, usta dastagiga 
mahkamlash uchun tayoqchani teshdi. Ich qismi sovigandan so
‘
ng, o
‘
roq pichog
‘
iga 
mayda tishlarini kesib tashladi, uning uchlari bilan toshning orqa tomonida charxladi 
keyin yog
‘
och dastani biriktirdi.
”
Temirchilar ikki xil o
‘
roq yasashgan. Katta 
o‘
rak g
‘
alla, beda, qamish 
o‘rish 
uchun, kichikroq 
o‘roq
(keskirt) 
esa ekinlarni begona o‘tlardan tozalash 
uchun 
ishlatilgan
. Belkuraklar ham ikki turli bo‘lib ular “bel”
va 
“
kepshe
”
deyilgan. Ular ham 
an
’
anaviy xorazmliklarnikidek shaklda yasalgan. Amudaryoning quyi oqimida 
yashovchi xalqlar orasida dala va uy belkuraklari juda keng ishlatilgan. Qoraqalpoq 
belkuragi, xuddi xorazmlik o
‘
zbeklarning belkuragi kabi kanallarni qazish va boshqa 
tuproq ishlariga yaxshi moslashgan. U qiyosan yengil uning yuqori qismida qazishda 
oyoqni ushlab turish uchun ikkita halqasi mavjud. 
Qoraqalpoq xalqigina xos bo‘lgan 
“k
epshe
”
o
‘
ziga xos edi. Juda yengil oval shaklda 
bo‘lib,
ular asosan, mozorlar 
qurilishida 
sug‘orish ishlarida
va uylarning devorlarini qurishda ishlatilgan. 
Qoraqalpoqlar orasida ketmon (ketpen) ham Xorazm tipida 
ya’ni
dumaloq pichog‘i 
bilan bo
‘
lgan. Qoraqalpoqlar tomonidan u qishloq xo
‘
jaligi ishlarida keng qo
‘
llaniladi. 
Shuningdek, temirchilar aholining asosiy tirikchilik manbayi hisoblangan baliqchilik 
sohasi uchun ham baliq ovlash vositalari-(shanishki), ilgaklar (ilme), qo
‘
y va 
echkilarning junini olish uchun qaychi (qirkilli), ovchilar uchun tuzoqlar (kakpan) ham 
yasashgan. Mahalliy temirchilar aholini uy-ro
‘
zg
‘
orida ishlatiladigan idishlar masalan, 
har xil shakl va o
‘
lchamdagi ko
‘
mir (eshkir) uchun qisqich, qozoni tozalash uchun 
qaychi (qayshi), qulflar (kulip), qirg
‘
ichlar (qirg
‘
ich), ustara (paki), kapgir (kapkir), 
10
См.: Бродовский M. П. Технические производства в Туркестанском крае. СПб., 1875, с. 47
-51 
11
Джаббаров И. Ремесло узбеков Южного
Хорезма..., с. 78
-86

---

SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3