|
Москва
. 1962. 451-c
6
Утемисов. А. Полевая запись № 17, 1971 г. В каракалпакском ритуале посвящения ученика в мастера много
сходных черт с формой этого обряда у хивинских ремесленников. См.: Джаббаров И. Ремесло узбеков Южного
Хорезма..., с. 131—
133.
7
Утемисов. А. Полевая запись № 17, 1971 г. В каракалпакском ритуале посвящения ученика в мастера много
сходных черт с формой этого обряда у хивинских ремесленников.
8
Жданко Т. А., Камалов С. К. Этнография Каракалпаков. XIX
-
начало XX века (Материалы и Исследования)
Ташкент издательство „Фан" Ўзбекской ССР. 1980.
C 149
SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3
ǀ
ISSUE 2
ǀ
2022
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
www.scientificprogress.uz
Page 16
Keling endi bu davrdagi zarb uskunalari tavsifida biroz ko
‘
proq to
‘
xtalamiz.
Temirchilik asboblari to
‘
plami mo
‘
yna, anvil va temirchining o
‘
chog
‘
idan iborat
bo‘lgan.
Temirchilikning asosiy vositalari va ustaxonaning barcha jihozlari boshqa
xalqlarning temirchilari singari qoraqalpoq temirchilarida bir xil
bo‘lgan
. Anvildan
tashqari
barcha jihozlar Qoraqalpog‘istonning o‘z
ida tayyorlangan. Anvillar,
T.A.Jdankoning ma’lumotlariga
ko
‘
ra Xiva, Buxoro, Turkiston yoki Orenburg va
boshqa joylardan sotib olib kelingan.
Ko‘proq
o
‘
sha paytda asosiy yetkazib beruvchi
Rossiyaning shaharlari bo
‘
lgan. Rossiya shaharlari Markaziy Osiyoga metallni qayta
ishlash uchun xom ashyo (metallolom) va tayyor metall buyumlarni yetkazib berib
turgan.
Anvil ustaxonadagi boshqa vositalar singari muqaddas hisoblangan. Unga
o
‘
tirish gunoh deb hisoblanardi. Umuman olganda, sig
‘
inish aholi orasida keng
tarqalgan edi. Agar biror kishi kasal bo
‘
lib qolsa, uning boshiga pichoq qo
‘
yilgan.
Qoraqalpoq
xalqining ishonishi bo‘yicha
agar pichoq u bilan bo
‘
lsa, ularni yovuz
ruhlardan himoya qilgan. Xuddi shunday temir kulti ham
nafaqat O‘rta Osiyoning
barcha xalqlari
orasida o‘zbeklar, qozoqlar, turkmanlar, tojiklar shuningdek, Kavkaz
xalqlari va
ko‘pchilik xorijiy Sharq xalqlari
orasida keng tarqalgan edi
9
. Dastgoh
temirchining o
‘
zi tomonidan loydan yoki xomashyodan qurilgan.U yerdan 1,50-1,80 m
balandlikda ko
‘
tarilgan g
‘
ishtdan qurilgan. Uning kengligi 1-1,20 m ga yetardi. Sanoat
rivojlangan XX asrning 50-60-yillarida jahonda sanoat rivojlangan ham olov purkovchi
bosqonlar 7-8 echki yoki qo
‘
y terisidan qilingan. Bunday bosqonlar Qozog
‘
iston
xalqinikiga juda o
‘
xshash edi. Har xil o
‘
lchamdagi bir nechta temir bolg
‘
alar (balga
yoki shokkish) ham asbob sifatida xizmat qilgan. Qoraqalpoqlar ularni kattaligiga qarab
kichik (kishkine balga, kishkin shokkish) yoki katta (ulken balga, ulken shokkish)deb
atashgan. Yog
‘
och bolg
‘
a tutqichlari ham har xil edi. Ularning maqsadlariga qarab qisqa
yoki uzun
ko‘rinishida bo‘lgan
. Temirchilarning qolgan asboblari quyidagilardan iborat
edi:keskish - temirni kesish uchun ishlatiladi, kashau, har xil kiskishlar (qisqich), ko
‘
mir
uchun (teskish), poker va temirkeseu, eteshkur, burg
‘
ulash uchun (burg
‘i
), deneker,
egeu va boshqalar. Bundan tashqari, temirchilarda ham mahsulotlarning turli shakllari
namunalari - shablonlar.bor edi. Ushbu vositalar to
‘
plami bilan qoraqalpoq temirchilar
barcha turdagi qishloq xo
‘
jaligi asbob-uskunalarini va turli xil uy-ro
‘
zg
‘
or buyumlarini
yasashgan.
Temirchilar tomonidan qo
‘
llaniladigan asosiy texnikalardan biri bu zarb qilish
qoraqalpoqlar buni taplau deb atashgan. Kichkina buyumlarni zarb qilishni temirchining
o‘zi
yordamchisiz amalga oshirishi mumkin edi. Bunday buyumlarga pichoq, taqa, mix
va boshqalar kirgan.- Boshqa qishloq xo
‘
jaligi va maishiy texnika ishlab chiqarish ikki
kishining ajralmas ishtirokini talab qilgan. Belkurak, ketmen kabi keng tarqalgan
mahsulotlarni zarb qilish hatto uch kishi ishtirok etishini talab qilgan. Shuning uchun
9
Masalan,
Меретусов M. А. Кузнечное ремесло у адыгов в XIX в.
-
Ученые записки Адыгейскогонаучно
-
исследовательского института языка, литературы и истории. Серия истории и этнографии. Нальчик,1965, т. IV, с.
103
—104; Рехвиашвили С. И. Рачинские кузнецы.
-
«Советская этнография», 1975, № 2, с. 44, и др.
asarlariga qarang
SCIENTIFIC PROGRESS
VOLUME 3
Do'stlaringiz bilan baham: |
