Scientific progress volume ǀ issue ǀ

ǀ
ISSUE 2 
ǀ
2022 
ISSN: 2181-1601
Uzbekistan
 
www.scientificprogress.uz
 
Page 15
qilishgan
5
. 
Bu an’ana xalq orasida keng tarqalgan edi. 
Qoraqalpoq temirchilarining bir 
qator ustavlari bor edi. Bu ustavlar asrlar davomida ishlab chiqilgan ish rejimi 
bo‘lib
, 
unga qa
t’
iy rioya qilingan. Ishga kirishishdan oldin temirchi belgilangan marosimni 
o
‘
tkaz
ishi kerak bo‘lgan. Dastlab
, u Xudoga ibodat qil
adi so‘ngra 
homiysi azizdan 
ya’ni 
Xazreti Dautdan rahm-shafqat va omad tilab temirchilar uchun yozilgan maxsus matnni 
o‘qigan
. Shundan so
‘
ng, u ishga kirishgan. Yuqorida aytib o
‘
tganimizdek, 
qoraqalpog
‘
istonliklar orasida temirchilik kasbi otadan o
‘
g
‘
liga yoki ukasiga o
‘
tgan, 
ba’
zan esa temirchi shogirdni eng yaqin qarindoshlari yoki uning qarindoshlarining 
oilalaridan olgan
6
. Bolalar odatda o
‘
quvchi sifatida erta yoshdan 
ya’ni 12
-13 yoshdan 
qabul qilingan. Qarindosh bo
‘
lmaganlarning bolalari odatda 5 yoshdan 10 yoshgacha 
bo
‘
lgan o
‘
quvchilar shogirdlikka olingan. O
‘
quv davrida talabalar usta uyida yashab, 
ovqatlanishadi va uning barcha buyruqlarini so
‘
zsiz bajarishgan. Hunarmandchilik 
saboqlarini tugatgandan so
‘
ng, shogird ustoziga uning uyida ziyofat marosimini 
uyushtiradi. Marosimga mulla, boshqa xo
‘
jayinlarni va o
‘
zining keksa qarindoshlarini 
taklif qilinadi. Ushbu marosimda mulla ibodat o
‘
qiganidan keyin ustoz talabaga fotiha 
beradi. Usta sifatida mustaqil ishlash uchun unga baraka tilaydi. 
So‘ng t
alaba 
o
‘
qituvchiga sovg
‘
a beradi, sovg
‘
alar 
“
sarpa
y”
deyilgan. Ustoz esa talabaga kerakli 
to
‘
plamni bergan.
7
Bu davrda sovet hokimiyati tomonidan sanoat mahsulotlari tayyor 
markazdan keltirilishi oqibatida mahalliy temirchilar kasodga uchraydi. XX asrning 
o‘rtalarida temirchilar tomonidan tayyorlangan ba’zi mahsulotlar kolxozlarda ishlatilgan 
va ular o‘zida qadimiy an’analarini saqlab qolgan holda tayyorlangan. Ba’zi temirchilar 
esa o‘z ishlarini oddiy 
ishlab chiqarish bilan birlashtirdilar. Shu orqali hunarmandchilik 
sohasi ham sanoatning bir tarmog‘iga aylana boshladi.
Bu davrdagi hunar o‘rganuvchilar
ning ahvoli og
‘i
r edi. Amudaryo bo
‘
limi 
tadqiqotlari materiallarida hunarmandlarning shafqatsiz ekspluatatsiyasini tavsiflovchi 
hujjat saqlanib qolgan. Unda keltirilishicha Shayxabbazvali volosti ovullaridan birida 
temirchi 12 yil o
‘
sha qishloqda avval shogird, keyin usta sifatida boshqasiga ishlab 
bergan. Mukofot sifatida u 20 so
‘
mlik asbob-uskuna
(bolg‘a,
qisqich, anvil, mo‘yna)
sotib ololgan xolos. Ushbu hujjatdan ko
‘
rinib turibdiki, talaba usta bo
‘
lish uchun ko
‘
p 
yillar talab qilingan va usta bilan bepul ishlash, bundan tashqari, barcha uy vazifalarini 
bajarishi kerak edi. O
‘
quvchilar kattalar singari kuniga 14-16 soat ishlaganlar.
8
Bu 
jarayonni ushbu davr Yevropa davlatlari bilan qiyoslaganda ancha og‘ir ahvolda ekanini 
ko‘rish mumkin. 
5
Толстова
С. П. Жданко
T
.А. Абрамзона С. М. Кислякова
Н. А.
Народы Средней Азии и Казахстана
. 
I част
.