«scientific progress» Scientific Journal issn: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, issue: 5

303
 
tomonidan e’tiqod qilish ananalari ekologik qadriyatlarning bir ko’rinishiga aylangan. 
“Demak ayrim o’simlik, giyohlar va daraxtlarni timsollashtirib unda e’tiqodda bo’lish 
ekologik tarbiyaning eng qadimgi xalqona va ta’sirchan ko’rinishidir.” 
Boshlang'ich ta'lim mazmunini takomillashtirish bilan birga uning shaxs 
kamolotidagi ahamiyatini rivojlantirish, kichik yoshdagi o'quvchilarni milliy va 
umuminsoniy qadriyatlar asosida tarbiyalash, ayniqsa, ularda tabiatga atrof olamga 
to’g’ri munosabatni shakllantirish barkamol avlodni voyaga yetkazishning bosh obyekti 
hisoblanadi.
O'zbek xalq og'zaki ijodi shaxslarda to'g'ridan to'g'ri tarbiyasiga ta'sir etish vositasi 
bo'lib xizmat qilgan va xizmat qilib kelmoqda. Mana shundan xalq og’zaki ijodidan 
yana biri bu tez aytishlar. 
Tez aytishlar asosan bolalarni to‘g‘ri va tez talaffuz qilishga o‘rgatadi. Bir xil 
tovushlarni, ayniqsa, undoshlarning har bir so‘zda keltirilish, u yoki bu boladagi ayrim 
talaffuz kamchiliklakrini bartaraf etishga yordam beradi. mashqlar natijasida bolaning 
tili ravon, nutqi aniq va tushunarli bo‘ladi. Tez aytishlar yoki so‘z o‘yinlari o‘zbek xalq 
og‘zaki badiiy ijodining kichik janrlaridan biri bo‘lib, ayrim nutq tovushlarining ko‘p 
qaytarilish yoki tovushlarnig so‘z va iboralar tarkibida murakkab joylashishiga 
asoslangan. Tez aytishlar ham deyarli hamma xalqlarning og‘zaki ijodlarida uchraydi. 
Tez aytishlar hajmi jihatdan kichik bir jumladan iborat yoki katta-bir necha jumlalardan 
iborat bo‘lishi mumkin. Ularga misol tariqasida:
-Qishda kishmish pishmasmish, pishsa kishmish qishmasmish. 
 -Shirin sholg’om shirinmi, sholg’om shirin sholg’ommi. 
-Qurilishga tеrak kеrak, Dеmak, ekmoq kеrak tеrak.
-Tolib turupni tarozida tortib topshirdi. 
- Oltin o’tloq-oq o’tloq. Qishda kishmish pishmasmish, pishsa kishmish qish 
masmish.
Xulosa o’rnida aytmoq joizki tеz aytishlar og’zaki nutq mashqi bo’lib, bolalarni 
biyron so’zlashga o’rgatish bilan birga, ularga estеtik zavq bеradi, fikrlash 
qobiliyatlarini o’stiradi, xotiralarini mustahkamlaydi.
 
Toshpishmoq
-sirli, muammoli, tilsimli, tushuntirib bo’lmaydigan jumboq
bo’lib, kishidan butun iroda, tasavvur va tushuncha, bilimlarini ishga solgan
holda yechimini topishga undaydi. Qadimdan rivojlanib kelayotgan bu xalqimiz 
orasida, xususan, yoshlar o'rtasida eng ko'p tarqalgan janrlardan biridir. Bolalarning 
topqirligini tarbiyalash va zehnini o'tkirlashtirishda, fikrlash qobiliyatlarini o'stirishda 
topishmoqlar muhim ahamiyat kasb etadi. O'z xususiyatiga ko'ra topishmoq ikki va 
undan ortiq bolalar o'rtasida mustaqil fikrlash yo'li bilan qizg'in savol-javob usulida, 
tortishuvlar, bahslar orqali olib boriladi. Topishmoq bolalarni tobora ko'proq narsa va 
buyumlarni, tabiat va uning hodisalarini idrok qilishga yordam beradi.

---

www.scientificprogress.uz 
«SCIENTIFIC PROGRESS» Scientific Journal
ISSN: 2181-1601 ///// \\\\\ Volume: 1, ISSUE: 5