Сборник тезисов «Ипак ва зираворлар»

Список использованной литературы 
1. Ш.М. Мирзиёев. Мы все вместе построим свободное, демократическое и 
процветающее государство Узбекистан. Ташкент: Ўзбекистон, 2016. 
2. Ш.М. Мирзиёев. Критический анализ, жесткая дисциплина и персональная 
ответственность должны стать повседневной нормой в деятельности 
каждого руководителя. Ташкент: Ўзбекистон, 2017.
3. А.Б. Бгатов. Безопасность в туризме. Россия. 2010. 
4. Е.Л. Писаревский. Основы безопасности туризма. Россия. 2010. 
Использованные интернет ресурсы 
1. 
http://mice-uzbekistan.uz
 
2. 
http://www.centralasia-travel.com
 
3. 
http://www.worldcitiescultureforum.com
 
Maxmudova N.O’., katta o’qituvchi,
Hakimov Farrux, talaba,
Buxoro davlat universiteti 
MEHMONXONA BIZNESINI RIVOJLANTIRISHDA 
TUROPERATORLARNING ROLI 
 
O’zbekistonda mustaqillik yillaridan boshlab har bitta soha rivojlanishni 
boshladi. Shu o’rinda xizmatlar sohasi ham. Xizmatlar ichida turizmning ulushi 
yildan yilga o’sayotgani quvonarli holat. Turizm sohasi yaqin yillargacha 
O’zbekistonda yangi sohalardan biri edi. Ammo oxirgi yillarda turizmda ko’zga 
ko’rinarli o’zgarishlar sodir bo’ldi. Jumladan Prezidentimiz Shavkat Mirziyoyev 
ta’kidlaganidek: «Hozirgi kunda milliy iqtisodiyotga yuqori daromad keltiradigan 
istiqbolli tarmoqlardan biri – bu turizmdir. O'zbekiston turizm sohasida dunyo 
bo'yicha ulkan salohiyatga ega bo'lgan davlat hisoblanadi. Yurtimizda 7300 dan ortiq 
madaniy meros ob`yektlari mavjud va ularning qariyb 200 tasi YUNESKO ro'yxatiga 
kiritilgan. 
Shu bilan birga, mamlakatimizning betakror tabiati, go'zal dam olish maskanlari 
imkoniyatlaridan foydalanib, yangi turistik yo'nalishlar ochish mumkin. Bu sohaga 
jahon brendlarini faol jalb etgan holda, biz ziyorat turizmi, ekologik, ma`rifiy, 
etnografik, gastronomik turizm va bu sohaning boshqa tarmoqlarini rivojlantirishga 
alohida 
e`tibor 
qaratishimiz 
zarur. 
Bu 
borada 
davlat-xususiy 
sheriklik 
munosabatlarini qo'llash sohani taraqqiy ettirishda keng imkoniyatlar ochishini 
hisobga olishimiz lozim. 
Samarqand, Buxoro, Toshkent shaharlaridagi muqaddas qadamjolar va 
yodgorliklarni ziyorat qilish dasturini rivojlantirish va jadallashtirish zarur. Ichki 
turizm sohasidagi katta imkoniyatlarni ham to'liq ishga solish lozim». 

---

27 
Darhaqiqat hozirgi kunga kelib turizm iqtisodiyotning ajralmas negiziga 
aylangan. Bu esa yurtimizda turistik bozor va raqobat muhitini rivojlanishiga zamin 
yaratadi. 
Shu o’rinda turistik bozor nima degan savol tug’iladi? Turistik bozor deganda, 
turistik mahsulot sotuvchilari va xaridorlari o’rtasida yuzaga keladigan va turistik 
mahsulot sotilishi yuz beradigan bozor tushuniladi. 
Ularning asosiy vazifasi bozor talablarini o‘rganish va qondirishdan iborat. 
Ulgurji turfirmalarga o‘z biznesini rivojlantirish uchun sezilarli moliyaviy vositalarni 
investitsiya qilishga to‘g‘ri keladi. Bu o‘z savdo markazi va mahsulotning harakati, 
samarali sotish tarmog‘i yaratish va boshqalar uchun zarurdir. Turistik bozorning 
katta bo‘lakligi va segmentatsiyasi va talab tuoperatorlarning faoliyatini o‘z 
mahsulotini aniq ixtisoslangan yo‘nalishga qaratishiga zarurat tug‘diradi. 
Tuoperatorlik faoliyatining asosiy ixtisoslashga yo‘nalishlari quyidagilar hisoblanadi: 
1-chizma.Turistik xizmat bozorining faoliyati 
(Б.Ш. Сафаров Минтакавий туризм бозорининг иктисодий механизмини 
такомиллаштириш. Монография. Тошкент-2013 б- б) 
Turistik bozorning turistik mahsulot sotuvchilari va xaridorlari o'rtasidagi 
iqtisodiy munosabatlarning xususiyatiga to'xtaladigan bo'lsak, turistik mahsulotning 
har bir sotuvchisi va xaridori o'z manfaatlariga ega bo'ladi hamda bu manfaatlar 
o'zaro mos tushgandagina turistik mahsulot sotuvi amalga oshiriladi. Shu sababli, 
turistik bozor deganda, turistik mahsulot ishlab chiqaruvchilari va sotuvchilari 

---

28 
manfaatlarining o'zaro moslashtiruv instrumenti tushunilib, xo'jalik yurituvchi turistik 
subyekt uchun (turoperator, turagent) turistik bozor deganda ushbu subyekt 
mahsulotini xarid etishdan manfaatdor bo'lgan hamda bugun yoki ertaga uni xarid 
etish uchun yetarli pul mablag'lariga ega bo'lgan iste'molchilar yig'indisi 
anglanadi.Turistik bozorda eng muhim rolni turoperator bajaradi. 
Turoperatorlar turistik mahsulotlarni ulgurji sotuvchilari hisoblanishadi. 
Turoperatorlar turistik xizmatlar ishlab chiqaruvchilar va ularni chakana 
sotuvchilar o‘rtasida bog‘lovchi o‘rinni egallaydi. Ommaviy turistik mahsulotlar 
(inklyuziv safarlar) yaratish uchun ular mehmonxona, restoranlar, transport 
korxonalari katta hajmdagi xizmatlarini sotib oladilar. Ulardan belgilangan 
yo‘nalishda guruh va individual sayohatlar uchun safar paketlarini shakllantiradilar. 
Turoperatorlar uyushtirilgan turizmning bosh generatorlari hisoblanadi. 
Turoperator xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan shartnomalar bo'yicha va 
turistlar ehtiyojlariga mos ravishda turlar komplektatsiyasi bilan shug'ullanadigan 
turistik firma(tashkilot)dir. Turoperator - bu turistik paket ishlab chiqaruvchidir. U 
turistik yo'nalishlar ishlab chiqish va turlar komplektatsiyasi bilan shug'ullanadi; 
ularning amal qilishini ta'minlaydi, reklamani tashkil qiladi, bu yo'nalishlar bo'yicha 
narxlarni hisoblaydi, turlarni to'g'ridan-to'g'ri yoki turistik agentliklar vositasida 
turistlarga sotadilar. Turoperatorlar turistlami turli turistik xizmatlardan tanlash 
nnkonini ta'minlab beradi va bir vaqtning o'zida boshqa shahar va joylarda buyurtma 
berish vazifasini o'z zimmasiga olib osonlashtiradi. 
Turoperatorlar 
turizm 
industriyasida 
maxsus 
rolni 
bajaradilar. 
Ular 
turmahsulotlarni (joylarni-samolyotda, nomerlarni-mehmonxonada) sotib oladilar, 
turistik xizmatlar paketini shakllantiradilar va foyda olish maqsadida turli to'g'ri yoki 
bilvosita foydalanuvchilarga (turistlarga) sotadilar. Turoperator turistik xizmatlarni 
alohida ham sotishi mumkin. Bu yo foyda olish, yoki zaruriyat yuzasidan qilinadi. 
Birinchi holda, ya'ni, turoperator paket shakllantirayotganda u turmahsulotlar ishlab 
chiqaruvchisi sifatida faoliyat yuritadi. Ikkinchi holda, ya'ni, turoperator xizmatlarini 
alohida sotayotganda turistik xizmatlarning ulguiji dilleriga aylanadi. Bu holat 
turoperator ishlab chiqaruvchidan turistik paketni shakllantirish uchun kelagidan 
ortiqcha turistik xizmatlar sotib olganda bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, hozirda 
ommaviy (ko'p) sotib olgani uchun mehmonxonalar va xizmatlar yetkazib beruvchilar 
orasida tegishli imtiyozlarga ega bo'lgan maxsuslashgan ulgurji turoperatorlari 
mavjud. Turoperatorning yana bir ahamiyatli jihati shundaki, u turistlar uchun 
iqtisodiy qulay bo'lgan turistik paketlarni shakllantirish uchun oladigan 
xizmatlarining narxi o'zgarishidan kafolatlana olish qobiliyatiga ega. 
Ulgurji turoperator narxlari har doim mehmonxonalar narxlaridan arzon 
bo'ladi.Ammo baribir turoperatorni turmahsulotlarning keng ko’lamining ulgurji 
sotuvchisi sifatida emas, balki yangi mahsulotlar ishlab chiqaruvchi sifatida kо'rib 
chiqish lozim. Shunda u haqiqatga to'g'ri bo'ladi, turoperatorning asosiy faoliyati 
turlar yoki turpaketlarm shakllantirishdan iboratdir. 
Turoperatorlik firmasi - bu barcha turistik xizmatlar va turlarni jamlab yagona 
turistik mahsulot sifatida shakllantiruvchi korxona. Turoperatorlik firmalari turistik 
marshrutlar ishlab chiqadi, turistik mahsulotdagi xizmatlarni bir tizimga bog'laydi va 
xizmatlarni sifatli ko'rsatilishiga javobgarbo'ladi. Turlarga narxlar belgilaydi. 

---

29 
Turagentlik firmasi esa vositachi korxona hisoblanadi. Tur mahsulotni 
realizatsiya qiladi ya'ni bozor tomon harakatlantiradi. Turizm bozorida turoperatorlik 
firmalarining ahamiyati katta hisoblanadi. Ular turistik mahsulotlarni ulguiji 
sotuvchilar hisoblanadi. Turoperatorlar turistik mahsulot ishlab chiqaruvchilar va 
ularni chakana sotuvchilar o'rtasida bo'g'lovchi o'rinni egallaydi. Ommaviy turistik 
mahsulotlar yaratish uchun ular mehmonxona, restoranlar, transport korxonalari katta 
hajmdagi xizmatlarini sotib oladilar, ulardan belgilangan yo'nalishdagi guruh va 
individual sayohatlar uchun safar paketlarini shakllantiradilar. Turoperatorlik firmasi 
turizm bozorida asosiy "dastak" vazifasini bajaradi. Ulaming asosiy vazifasi bozor 
talablarini o'rganish va qondirishdan iborat. 
Turoperator va turagent o'rtasidagi asosiy farqlar: 
A. Daromad tizimi bo'yicha: Turoperator ba’zi turistik xizmatlarni sotib oladi. 
Uning foydasi sotib olish va sotish narxlari farqidan shakllanadi. Ko'pincha, 
turoperator alohida xizmatlarni sotib oladi va keyin o'zining narx mexanizmi orqali 
turmahsulot kompleksini shakllantiradi. Turagent esa chakana savdo bilan 
shug'ullanib, uning foydasi boshqalarning turmahsulotlarini sotganligi uchun 
oladigan komissionlardan tashkil topadi. Turagent turmahsulotlarni turoperator yoki 
xizmatlar ishlab chiqaruvchilarning real narxlarida sotadi. 
B. Turmahsulot tegishliligi bo'yicha: 
Turoperator har doim sotish uchun turmahsulot zahirasiga ega bo'ladi, turagent 
bo'lsa mijoz sotib olish istagini bildirgan holdagina ma’lum xizmatlarni talab etadi. 
Biroq amaliyotda ba'zan turoperator va turagent orasidagi farqni ajratib bo’lmaydi, 
chunki har ikkalasi o'xshash vazifalarni hal qilishlari mumkin. Masalan, firma 
turoperator sifatida yo'nalishlar ishlab chiqishi, turistlar va boshqa agentliklarga 
sotishi ham mumkin. Xuddi shu vaqtda aynan shu turistik tashkilot turagent sifatida 
boshqa firmalardan xizmatlar sotib olishi va turistlarga sotishi ham mumkin. Shu 
o’rinda turoperator turmahsulotni ishlab chiqishda bir necha tashkilotlar bilan 
hamkorlik shartnomalarini imzolashi lozim. Bu tashkilotlar mehmonxona, restoran, 
transport va boshqa tashkilotlar. Bulardan eng muhimi mehmonxona tashkiloti 
hisoblanadi. Mehmonxona va turoperator o’rtasidagi shartnoma: 
Mehmonxona xizmatlarini ko‘rsatuvchi korxonalar bilan o‘zaro munosabatlar 
asosan quyidagi bitimlar bilan aniqlanadi: 
a) 
30-80% bandlikni ta’minlash kafolati bilan joylar kvotasi haqida 
shartnoma. 
Bunday shartnoma bo‘yicha turistik firma mehmonxonadan shartnomada 
kelishilgan davr mobaynida turistlar bilan to‘ldirishi lozim bo‘lgan belgilangan 
miqdorda joylarni oladi. Bunda u ajratilgan joylar kvotasining 30-80% miqdorida 
to‘lov amalga oshirishni kafolatlaydi, hatto, bu joylardan foydalanilmasa ham. Firma 
kvotaning qolgan qismini belgilangan muddatlarda bekor qilish huquqiga ega. Firma 
bu shartnoma bo‘yicha mehmonxona joylariga odatdagi tariflarga nisbatan past 
narxlami oladi. 
b) 
bandlikni ta’minlash kafolatisiz joylar kvotasi haqida shartnoma. 
Bu shartnoma bo‘yicha firma unga ajratilgan joylar kvotasini to‘ldirishga hech 
qanday kafolat bermaydi. Firma mehmonxona bilan odatdagi tariflar bo‘yicha hisob-
kitob qiladi. d) to‘liq to‘lovlarni amalga oshirish bilan joylarni qat’iy sotib olish 

---

30 
haqida shartnoma. Bunday shartnoma bo‘yicha firma mehmonxonaga ajratilgan 
joylar kvotasi bo‘yicha, ularning to‘lish-to‘lmasligidan qat’iy nazar, to‘lovlar to‘liq 
amalga oshirilishini kafolatlaydi. Bunday sharoitlarda firma mehmonxonaga 
joylashtirish narxlarini odatdagi narxlarga nisbatan tushirish uchun savdolashadi. 
c) 
Joriy bron qilish haqida shartnoma. 
Bu turistik firmalar uchun nisbatan odatiy shartnoma hisoblanadi, ayniqsa, 
individual turizm bilan shug‘ullanadiganlar uchun. Shartnoma bo‘yicha firma 
mehmonxonadan hech qanday joylar kvotasini olmaydi. Mijozlar murojaat 
qilganlarida u mehmonxonaga bron qilish uchun talabnoma yuboradi va undan 
tasdiqlanganligi to‘g‘risida ma’lumot olganidan keyingina mehmonxona xizmatlarini 
sotishni amalga oshiradi. Bunday shartnomalarda odatdagi mehmonxona tariflari 
amal qiladi. 
2-chizma. Muallif tomonida ishlangan 
Istalgan variantda ham quyidagi shartlarni ko‘zda tutish (kelishib olish) kerak: 
· nomerlar narxi va bron qilish; 
· nomerlar turlari va ularning zarur miqdori 
· xizmat ko‘rsatish (mavsum) davomiyligi; 
· bo‘sh davrlar; 
· turistlarning ketish grafiklari; 
· bir marta xizmat ko‘rsatish davomiyligi va muddatlari; 
· ko‘rsatiladigan xizmatlar to‘plami; 
· ovqatlantirishni tashkil qilish shakli va miqdorini mehmonxona restoranida 
ovqatlantirish variantlari 

---

31 
· turistlarga ovqatlantirish xizmatini ko‘rsatish vaqti; 
· dam olishda maxsus qulayliklar (masalan, nogironlar, faxriylar uchun vah.k.); 
· personallar gapirishi kerak bo‘lgan tillar; 
· turistlar kelishini tasdiqlash muddatlari (bron qilish); 
· jarima sanksiyalarini e’lon qilmasdan kelishlarni bekor qilish muddatlari; 
· bekor qilish o‘lchami va muddatlari bo‘yicha jarima sanksiyalari; 
· ko‘p miqdordagi kelishlar va doimiy bandlik uchun chegirmalar; 
· miqdor jihatdan kam kelish, kelishlarning uzilishi, mehmonlarni 
joylashtirishdan bosh tortish uchun moddiy javobgarliklar; 
· boshqa spetsifik masalalar (masalan, mehmonxonada sauna, bilyarddan 
foydalanish nomer narxiga kiradimi yoki yo‘q, basseynning ish vaqti va boshqalar). 
Bundan tashqari, xizmatlar yetkazib beruvchi hamkor berayotgan kafolatlarga 
ham e’tibor berish lozim. Xizmatlar yetkazib beruvchilar bilan munosabatlarda 
(shartnomada) narxlarning teskari oshishi imkonsizligi haqidagi shartni (narxlarni 
faqat sotilmagan xizmatlargagina oshirish mumkin) ko‘rib chiqish kerak va bu 
shartning bajarilishi mexaniznmi ishlab chiqish lozim.
Pastdagi 2-chizmada “K.Komil Bukhara Boutique” mehmonxonasida bir oy 
ichida kelgan mehmonlarning qaysi vosita orqali kelganligi ko’rsatilgan.Bundan ham 
mehmonxona biznesining rivojida turoperatorning roli qanchalik muhimligini ko’rsak 
bo’ladi.Deyarli 65% turist bir oy ichida turoperatorlar tomonidan qilingan taklifga 
binoan kelyapti.Bu esa mehmonxonaning deyarli 65% daromadi turoperatorning say-
harakatlari tufayli desak xato bo’lmaydi. 
Turoperator turizm rivojlanishida muhim rol o’ynaydi.Turoperator o’z ishini 
bajara turib bir vaqtning o’zida mamlakat elchisi sifatida ham o’z ishini 
bajaradi.Mamlakat nomidan reklamani amalga oshirish orqali u mamlakatni tanitish 
vazifasini ham o’z bo’yniga oladi. Agar mamlakatga turist olib kirsa, har bitta soha 
rivoji uchun ulkan hissa qo’shadi. Mehmonxona tashkiloti, ovqatlantirish 
tashkiloti,transport, savdo-sotiq sohasi hamma soha bundan birdek manfaatdor 
bo’ladi. mamlakatda turizm sohasining ulushini oshirishni istasak avvalambor 
turoperatorlik faoliyatiga e’tibor qaratishimiz lozim. Zero donolar aytganidek, 
“Daraxt tomiridan suv ichar”. Biz turizm sohasini bir daraxt deb oladigan bo’lsak, 
turoperatorlar shu daraxtning ildizlaridir, mehmonxona esa barglari. Agar ildiz suv 
ichsa, daraxt ham gullab yashnaydi, o’z navbatida mehmonxonalar ham. Shunday 
ekan, turoperatorlarlik faoliyati bilan shug’ullanadiganlarga imkoniyatlar berish 
lozim.