Сборник тезисов «Ипак ва зираворлар»

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати 
1. Дроздов А.В. Основы экологическая туризма. M.; 2005 
2. Ўзбекистон Республикасининг қонуни. “Муҳофаза этиладиган табиий 
ҳудудлар тўғрисида” (2004). Ўзбекистон Республикаси Олий Мажлисининг 
Ахборотномаси. 2005 йил №1. 
3. Ўзбекистон Республикасида атроф-муҳит ҳолати ва табиий ресурслардан 
фойдаланиш тўғрисида Миллий маъруза. (1988-2007 йиллар бўйича 
ретроспектив таҳлил). Тошкент 2008.
Ҳамроев Ҳ.Р., доцент, 
Бухоро давлат университети 
ТУРИЗМДА МАВСУМИЙЛИК ВА БУХОРО ВИЛОЯТИДА УНИ 
ЮМШАТИШ ЙЎЛЛАРИ 
Ҳозирги замон иқтисодиётида туризм ашаддий рақобат майдонига 
айланган соҳалардан бири ҳисобланади. Планетада Ўзбекистондек гўзал 
табиатга эга, тарихий обидаларга эга юртлар анчагина, шунинг учун чет элдан 
туристларни кўплаб миқдорда жалб қилиш осон эмас, туристлар оқимини 
ошириш учун қилинадиган ишлардан бири туристлар оқимидаги 
мавсумийликни юмшатиш катта роль ўйнайди. Ҳозирги пайтда ашаддий 
рақобат шароитида ҳар бир тадбиркор ўз кучига таяниб ўз ишини йил давомида 
бир маромда бўлишига интилиши керак. Шу билан бирга ҳар бир тадбиркор 
мавсумий характерда бўлган талабдан фойдаланиб қолиши зарур, уни 
юмшатишга ҳаракат қилиши керак.
Мавсумийлик деганда талабнинг маълум вақт давомида кескин ўзгариб 
туриши тушунилади. Маълум вақтда ўзгаришга эса кўпроқ йил давомида (қиш, 
ёз, куз, баҳор фасллари давомида) турли хил сабаблар туфайли ўзгариб туриши 
тушинилади. Шу билан бирга мавсумийлик ҳамма вақт ҳам йилнинг 
мавсумлари билан боғлиқ эмас. Туристик мавсумийлик илк маротаба 1975 
йилда америкалик олим Бароннинг тадқиқотларида тилга олинган бўлиб, 
ҳозиргача бу тушунчани мукаммал тушуниб, унга аниқлик киритиб, мавсумни 
барқарорлаштириш мақсадида турли изланиш олиб борилиб, чора-тадбирлар 
амалга оширилмоқда. Статистика тили билан гапирганда масумийлик камида 
уч йил давомида ритмик равишда такрорланса ва сотув(харид)ларнинг энг 
юқори чўққиси билан энг пастга тушиши ўртасидаги фарқ камида 30-40 фоизни 
ташкил қилиши керак. Бир ой давомида бўладиган 10-20 фоизли тебранишлар 
тадбиркор фаолиятига кучли таъсир қилмайди ва тадбиркор бу тебранишга 
мослашиб олади ёки тезда кўникиб кетади. Лекин тадбиркор ўз ишини 
режалаштиришда бундай тебранишларни ҳисобга олгани мақсадга мувофиқдир. 

---

381 
Сайёҳлар оқимининг йил бўйи бир хил маромда кечмаслигининг 
сабабларидан бири дестинацияда кузатиладиган мавсум бўлиб, туристик 
ташрифлар сонининг ўзгарувчанлиги мавсумий тебранишлар деб аталади. 
Мавсумий тебранишлар бирламчи (табиий) ва иккиламчи (сунъий ёки 
антропоген) омиллар туфайли юзага келади [3]. Табиий омилларга: 

об-ҳавонинг ўзгариши (қор кўп ёғиши натижасида йўлларнинг ёпилиши, 
ёмғир сувлари, қирғоқларни ювиб кетиши); 

ҳудуднинг жуғрофий жойлашган жойи (соҳил яқинида, тоғли ҳудудда, 
шаҳарда, шаҳар четида); 

иқлим ўзгариши (дестинациянинг кундузги ёруғлиги давомийлиги, ҳаво 
ҳарорати) ташкил этади. 
Сунъий ёки бевосита инсон таъсири билан бўладиган омилларга – 
маданият, диний, ижтимоий ҳаётдаги ўзгаришлар, шунингдек, давлат сиёсати 
киритилади. Туристик мавсумнинг антропоген омили табиий омилдан туристик 
мавсумнинг содир бўлиш вақти аниқлиги билан фарланади [2].