Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

YOZMA SAVODXONLIKNI OSHIRISHDA BOSHLANG’ICH SINFLARDA 
CHIROYLI YOZUV MALAKAlARINI SHAKLLANTIRISH 
 
Qarshiboyeva X.K. – birinchi toifali boshlang‘ich sinf o‘qituvchisi Toshkent viloyati 
Chirchiq shahar 25- umumiy o‘rta ta'lim maktabi, Chirchiq, O’zbekiston. 
 
Annotatsiya.
Ushbu maqolada boshlang‘ich sinflarda yozma savodxonlikni oshirish usullari 
va bolalarning yozma savodxonligida uchraydigan muammolar ustida ishlash yoritilgan.
Kalit so‘zlar:
yozma savodxonlik, husnixat, bilim, malaka, og‘zaki nutq.
Аннотация. В 
этой статье обсуждаются способыповышения письменной грамотности 
в начальных классах и работы над проблемами, возникающими в письменной грамотности 
детей.
Ключевыеслова:
письменная грамотность, каллиграфия, знания,навыки, устнаяречь.
Annotation. 
This article discusses ways to increase written literacy in primary grades and 
work on the problems encountered in children’s written literacy.
Keywords: 
written literacy, calligraphy, knowledge, skills, oral speech.

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
 
287 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
Mamlakatimizda mustaqillik yillarida amalga oshirilgan keng ko‘lamli islohotlar milliy 
davlatchilik va suverenitetni mustahkamlash, xavfsizlik va huquq-tartibotni, jamiyatda qonun 
ustuvorligini, inson huquq va erkinliklarini, millatlararo totuvlik va diniy bag‘rikenglik muhitini 
ta’minlash uchun muhim poydevor bo‘ldi, xalqimizning munosib hayot kechirishi, jahon talablari 
darajasida ta’lim olishi va kasb egallashi, fuqarolarimizning bunyodkorlik salohiyatini ro‘yobga 
chiqarish uchun zarur shart-sharoitlar yaratdi. 
Bu esa umumiy o‘rta ta’lim maktablarining boshlang’ich sinf o‘qituvchilaridan ta’lim 
tizimida amalga oshirilayotgan zamonaviy yondashuvlar va innovatsiyalardan samarali 
foydalanishni taqozo qilmoqda. 
Savod o‘rgatish jarayonida o‘quvchilar o‘qishga o‘rganish bilan parallel ravishda yozuvdan 
ham elementar malaka hosil qiladilar. Dasturga muvofiq o‘quvchilar yozuvdan quyidagi 
malakalarni egallashlari lozim: 
1. Partada to‘g‘ri o‘tirish, daftarni to‘g‘ri qo‘yish, chiziqlarni chamalash, yozayotganda 
ruchkadan to‘g‘ri foydalanish, hoshiyaga rioya qilish
2. Ish daftari yoki alifbe asosida o‘zbek alifbosidagi barcha katta va kichik harflarni yozish, 
shuningdek, harflarni so‘zda bir-biriga bog‘lab yoza olish: bosma matnni yozma matnga aylantirib 
yozish. 
Bizga ma’lumki, o‘quvchilarning yozma savodxonligi kun sayin pasayib bormoqda. 
Bugungi kun talabi bilan aytadigan bo‘lsak, ularni qaysidir yo‘llar bilan yozma savodxonligini 
ko‘tarish muammosi haligacha dolzarb bo‘lib qolmoqda. Bu xususida olib borilayotgan ishlar 
natijasiga ko‘ra o‘quvchilarning axborot olish obektlari ortib ketganligini yaqqol sezish mumkin. 
Jumladan, bir vaqtlar o‘quvchi faqat kitobdan yoki o‘qituvchidan axborot olishar edi. Hozirda esa 
televideniya, radio, gazeta va jurnallar, kundalik hayotdagi manbalar, internet, telefon, turli xil 
kitoblar va fan o‘qituvchilaridan axborotlarni olishadi. Ko‘rinib turibdiki, jadallashib borayotgan 
davr o‘quvchisi ma’lumot yoki axborotni olish yo‘llari ko‘payib ketdi. Shunday bo‘lsada ona tili 
fani o‘qituvchilari oldida bitta masala ko‘ndalang bo‘lib turibdi bu – o‘quvchining yozma 
savodxonligi masalasi. O‘qituvchi o‘z ustida qanchalik ish olib bormasin, izlanmasin yozma 
nutqning o‘sishiga biz kutganchalik erisha olmayapdi.
Ta’lim jarayonida dastlabki bosqich – maktabgacha ta’lim muassasalari hisoblanadi. Garchi 
inson ongiga til ona suti orqali singsada, dunyo bilimlarini o‘rganish va ularni hayotga tatbiq etish 
dastlabki o‘rganishdayoq, ya’ni maktabgacha ta’lim muassasalaridan boshlanadi. Bola o‘z ona tilida 
biyron so‘zlay olishi uning yozma savodxonligini oshirishga xizmat qiladi.
Shuni ta’kidlash kerakki, savod o‘rgatish davrida bola harflarni yozishdan oldin uni qanday 
shakllantirishni ko‘z oldiga keltirib, fikrlab oladi, ba’zan harf shaklini havoda “chizadi”, harf 
namunasini ko‘chiradi, tarkibini tahlil qiladi, uni qanday yozishni o‘zicha sekin gapiradi; o‘qituvchi 
o‘quvchi yoniga o‘tirib, ruchkani to‘g‘ri ushlatadi va uning qo‘li bilan harfni yozishni ko‘rsatadi 
yoki o‘zi yozib tushuntiradi. Bundan tashqari, bola yozuvning texnik tomoniga katta jismoniy kuch 
sarflaydi. Savod o‘rgatish oxirida bola bir darsda 20 tacha so‘zni yozishi mumkin. 
Yozuvga o‘rgatishning tashkiliy va gigienik shartlari mavjud. Maktabda asosiy yozuv quroli 
sharikli ruchka bo‘lib, xattaxtaga yozishda bo‘rdan foydalaniladi. Savod o‘rgatish davrida bolalarni 
yozuvga o‘rgatish uchun turli vaqtlarda turli xil chiziqli daftarlardan foydalanilgan: dastlab 
chiziqsiz silliq qog‘oz ishlatilgan bo‘lsa, keyin quyuq yotiq chiziqlar bilan kesilgan uch chiziqli 
daftardan foydalanilgan. Bunday daftarda yozuvga o‘rgatilgan boladan boshlang‘ich sinflarni 
bitirguncha besh xil daftarga yozishni o‘rganish talab etilar edi. 
Hozirgi vaqtda yozuvga o‘rgatish uchun ikki chiziqli daftar tavsiya etiladi. Xattaxta ham 
shunga mos bo‘lishi talab qilinadi; 2-sinfdan, ba’zan birinchi sinfda o‘quv yilining ikkinchi 
yarmidan boshlab bir chiziqli daftarga yozishga o‘tiladi. 
Daftar tutishda bolalarni hoshiya qoldirishga, daftar chiziqlariga rioya qilishga, harflarni bir 
xil hajmda yozishga, sarlavhani aniq va to‘g‘ri ajratishga, xat boshidan yozishda joy qoldirishni 
unutmaslikka o‘rgatib borish ularda saranjom-sarishtalikni tarbiyalaydi. Yozuv darsida o‘quvchilar 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI