Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
 
 
 
 
 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
 
24 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
ЕСІМДІКТІҢ МАҒЫНАЛЫҚ ТҮРЛЕРІ МЕН ОЛАРДЫҢ СӨЙЛЕМДЕГІ 
ҚЫЗМЕТІ 
 
Абдураимова Ж.Қ. –магистр талаба, Чирчиқ вилоят давлат педагогика 
институти, Чирчиқ, Ўзбекистон. 
Серикбаева Б.Ж. – Бошланғич синф ўқитувчиси, Тошкент вилоят, Юқори 
Чирчиқ тумани, 18-сонли умумий ўрта таълим мактаби, Тошкент,Ўзбекистон 
Аннотация:
Мақолада қозоқ тилшунослигидаги олмош сўз туркуми хақида сўз 
боради. Олмошнинг маъно турлари ва гапдаги синтактик хизмати баён қилинган. Мисоллар 
тахлили Ибирой Олтинсарин асарларидан олинган. 
Калит сўзлар:
тилшунослик, олмош, ўринбосар сўзлар, кўрсатиш олмоши, сўроқ 
олмоши, гумон олмоши, ўзлик олмоши, ўмумлаштирувчи олмош.
Аннотация:
В статье описывается местоимение в лингвистике, его смысловые формы 
и синтаксические функции. Примеры анализируются на основе рассказов Ибрая 
Алтынсарина. 
Ключевые слова:
лингвистика, местоимения, местоимения, личныеместоимения, 
возвратное местоимения, вопросительные местоимения, неопределённые местоимения, 
отрицательные местоимения, указательные местоимения, определительные местоимения 
Abstract:
The article describes the pronoun in linguistics, its semantic forms and syntactic 
functions. Examples are analyzed based on the stories of Ibrai Altynsarin. 
Keywords:
linguistics, pronouns, pronouns, personal pronouns, reflexive pronouns, 
interrogative pronouns, indefinite pronouns, negative pronouns, demonstrative pronouns, attributive 
pronouns. 
. 
Қазақ тіл білімінде есімдіктер мәселесі А.Байтұрсынов, Қ.Жұбанов, А.Ысқақов, 
А.Ибатов, Ә.Төлеуов еңбектерінен орын алған. Аталған ғалымдар-дың қай-қайсы да 
есімдіктерді орынбасар сөздер ретінде қарастырады. Мәсе-лен, А.Байтұрсынов есімдікке 
былайша анықтама береді: «Есімдік дегеніміз есімдердің, яғни зат есімнің, сын есімнің, сан 
есімнің орнына жүретін сөздер» [1, 226]. Ғалым есімдікке осылайша анықтама бере отырып, 
есімдікті мағыналық жағынан бес топқа бөледі. Олар: 1) жіктеу есімдігі, 2) сілтеу есімдігі,
3) сұрау есімдігі, 4) жіктеу есімдігі, 5) танықтық есімдігі.
Көріп отырғанымыздай, есімдіктердің саны да, атауы да қазіргіден басқаша. Сондай-
ақ ғалым «жіктеу есімдігі» деген атауды екі рет қолданып, біріншісіне қазіргі мен, сен, (сіз), 
ол деген жіктеу есімдіктерін жатқызса, екіншісіне бәрі, барша деген қазір жалпылау 
есімдіктері аталып жүрген есімдіктер тобын кіргізеді. 
Профессор Қ.Жұбанов есімдікке: «Орынбасар есім (есімдік) деп түбірдің де, қосалқы 
шылаулардың да орындарында жүре беретін түбірлерді айтамыз» – деген анықтама береді [2, 
236]. Қ.Жұбанов есімдікке мынадай сөздерді жатқызады: мен, сен, ол (зат есім орнына), бұл, 
сол, ол (зат пен сын орнына), мұндай, сондай (сын есім орнына), сонша, мұнша (бұ да), олай, 
бұлай (бұ да), өйтіп, сөйтеді (етістік орнына), өйткені, онда (жалғауыш орнына), т.т. Ғалым 
есімдік деп таныған сөздердің ішінде есімдіктер де, есімдіктен басқа сөз таптарына қатысты 
сөздер де араласып жүр. 
А.Ысқақов есімдіктер: «заттың белгісін білдіретін сөздердің орынбасар-лары» – деп 
сипаттайды [3, 209]. 
Ғалым Ә.Төлеуов: «Жіктеу, сілтеу, сұрау есімдіктері өзінен бұрын айтылған есім 
сөздердің орынбасары болып саналады» – деп, орынбасарлық қызметті есімдіктің белгілі бір 
топтарына ғана жатқызады [4, 61]. 
Есімдіктерді арнайы зерттеген – ғалым А.Ибатов. Ғалым А.Ибатов есім-діктердің сөз 
табы ретіндегі тұлғасын, олардың мағыналық топтарын жеке-жеке сөз етеді. Ғалым: «Қазақ 

---

BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI