Сборник научных трудов по материалам Международной научно-практической

 
26 
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
Жақсылыққа жамандық). Осылайша сөйлесіп, терезеден қарап отырса, манағы мақтаны жел 
көтеріп ұшырды, мұны бір торғай көріп қуып барып, мақтаны тұмсығына тістеп қана алып, 
ұшып кетті. (Ы.Алтынсарин. Бір уыс мақта). 
Есімдіктің анықтауыш қызметінде жұмсалуы. Анықтауыш болатын есімдіктерге 
сілтеу, сұрау, жіктеу, жалпылау есімдіктері жатады. Мәселен, Ақырында, сол кісінің айтқаны 
келіп, мінекей, осы зор дүкеннің иесі болдым, – деді. (Ы.Алтынсарин. Дүние қалай етсең 
табылады). Сол кісінің батасы қабыл болып, ақырында Байұлынан он екі ұл туып, бәрі де 
асқан бай, руға бас болды. (Ы.Алтынсарин. Байұлы). – Мынау ағаш неліктен тіп-тік, ана 
біреуі неге қисық біткен? – деп сұрады баласы. (Ы.Алтынсарин. Бақша ағаштары). 
Есімдіктің пысықтауыш қызметінде жұмсалуы. Пысықтауыш қызметін осы, сол деген 
сілтеу есімдіктері, қашан?, қалай?, неліктен? сұрау есімдіктері атқара алады. Мысалы, 
Мылтығының қысқа екенін: етімді ұрларда, мылтығын ағашқа сүйеп қойған екен, сонда 
мылтықтың аузы ағаштың кішкене қабығын жырып кетіпті, жер мен сол жырылған 
қабықтың арасынан шамаладым.(Ы.Алтынсарин. Үнді). Леночка деген кіші қызы сол 
келтірген көп жемістің ішінде, сырты алтындаған шеттеуіктерге қызығып, соны маған бер 
деп қоймады. (Ы.Алтынсарин. Алтын шеттеуік). 
Қорыта айтқанымызда, қазақ тіл білімінде есімдіктер, жоғарыда айтқа-нымыздай, жеті 
түрге бөлінеді.Сол есімдіктер көркем мәтіндерде бастауыш, баяндауыш, анықтауыш, 
пысықтауыш және толықтауыш қызметтерінде жұмсалады. Есімдіктердің баяндауыш 
қызметінде пассив қолданылуына қазақ көркем мәтіндерінен мысалдарды талдағанымыз 
айғақ. 
Пайдаланылған әдебиетер тізімі: 
1.
Байтұрсынұлы А.. Тіл – құрал. Астана. 2009, -348 б. 
2.
Жұбанов Қ.. Қазақ тілі жөніндегі зерттеулер. Алматы. 2010, -607 б. 
3.
Ә.Төлеуов. Сөз т таптары. Алматы. Мектеп. 1982,-125 б. 
4.
Ысқақов А.. Қазіргі қазақ тілі морфология. Алматы. Ана тілі. 1991,-384 б. 
5.
Ибатов А. Қазақ тіліндегі есімдіктердің тарихидлығы. Алматы. Ғылым. 1996. -73 бет. 
6.
Оразбаева Ф.Ш.. Қазіргі қазақ тілі. Алматы. Prints. 2005. -535 б. 
7.
https://kazaksha.info/ 
8.
 
https://itest.kz/ru/ent/kazahskij-yazyk/morfologiya/lecture/esimdik-turleri-emlesi-
esimdikting-turlenui-sojlemdegi-qyzmeti