|
O`QUVCHILARNI JISMONIY RIVOJLANISHININGXUSUSIYATLARI
Radjapov U.R. – Jismoniy madaniyat kafedrasi mudiri, Elmuratov Z.E. – jismoniy
madaniyat kafedrasi magistri Nizomiy nomidagi TDPU, Toshkent, O‘zbekiston.
O‘quvchilarning jismoniy tayyorgarlik va jismoniy rivojlanish masalalari ko‘pgina olimlar
tomonidan o‘rganilgan.Olimlarning tadqiqotlarida bolalarning jismoniy rivojlanishi va jismoniy
tayyorgarligi, harakat faolligi sustligi aniqlangan.
Shu bilan birga pedagogika fani ham yoshlarning jismoniy tarbiyasi, ularda harakatli
sifatlarni rivojlantirish, muntazam olib boriladigan mashg‘ulotlar orqali jismoniy madaniyatga
extiyoj va qiziqishni uyg‘otish muammolariga xamisha diqqat qilib keldi va kelmoqda.
Ko‘rinadiki, bir qator ishlarda u yoki bu tarzda mazkur muammo haqida fikrlar yuritilgan
bo‘lsa-da, o‘zbek halq milliy o‘yinlari vositasidao‘quvchilarning jismoniy sifatlarini tarbiyalash
muammosi jismoniy madaniyat tizimida hamda, xalq pedagogikasida to‘liq holda maxsus tadqiqot
predmeti bo‘lgan emas. Shu nuqtai nazardan qaraganda, mazkur ish bu muammoni ilmiy
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
191
XALQARO MIQYOSIDAGI ILMIY-AMALIY KONFERENTSIYA MATERIALLARI
yo‘nalishda yechishga qaratilganligi bilan muhimdir. Bu esa eng avvalo Respublikamizning
mustaqilligi, qolaversa, hayot talablari asosida o‘zbek xalq milliy o‘yinlarini tashkil etish bilan
bog‘liq masalalarni to‘liq yaxlit holda ilmiy-pedagogik asoslash va ishlab chiqish zaruriyatini
keltirib chiqardi.
O‘zbek xalq o‘yinlarini ta’lim-tarbiyaviy ahamiyati ulkan ekanligini ko‘rsatib turibdi.
Shunisi achinarliki, bu tajribalar hozirga qadar amaliyotda keng qo‘llanilmagan. Buning ustiga
ko‘pchilik o‘qituvchilar o‘zbek xalq milliy o‘yinlarini yaxshi bilishmaydi, o‘quv-tarbiyaviy
jarayonda xalq o‘yinlaridan foydalanish haqidagi maxsus ilmiy kitoblar, darsliklar, usuliy
qo‘llanmlardan foydalanishmaydi. Maktabda xalq milliy o‘yinlarini o‘tkazish usullarini to‘liq
egallamagan o‘qituvchilar hozircha ko‘pchilikni tashkil etadi. Buning ustiga ijtimoiy voqe’lik,
pedagogik amaliyot va nazariyot keng omma o‘rtasida tug‘ilib, rivojlangan xalq pedagogikasining
eng yaxshi yutuqlaridan samarali qo‘llash, g‘oyalari asosida fikr yuritish o‘quv tarbiyaviy ishning
muvaffaqiyatini ta’minlovchi hal qiluvchi omillardan ekanligiga guvoh beradi. Shu bois tadqiqot
natijalaridan amaliyotda keng foydalanish mumkin.
Tarbiya doimo jamiyat uchun muhim vazifani bajargan va kishilarning turli avlodlari
o‘rtasidagi aloqa va vorislikni amalga oshirgan tarbiyaning o‘z maqsadi va vazifalari, mazmuni,
shakli va usullari bo‘yicha davrlarosha o‘zgarib borgan. Bu o‘zgarishlar kishilar o‘rtasidagi
munosabatlar bilan chambarchas bog‘liq. Shundan kelib chiqib, tarbiyada Vatan himoyasiga tayyor,
mehnatga ijtimoiy faoliyatga, hayotga har tomonlama rivojlangan komil insonni tarkib toptirishga
e’tibor berish kerak. Jismoniy ma’daniyat tarbiya jarayonida bu vazifalarni muvaffaqiyatli hal etish
uchun tarbiyaning bir-biri bilan o‘zaro bog‘langan har birining mazmuni, vositalari, shakl va
usullarining o‘ziga xos xususiyatlarini tushunish kerak bo‘ladi. Bizning ilmiy tadqiqot ob’ektimiz
bo‘lgan o‘zbek xalq milliy o‘yinlarida boshlang‘ich sinf o‘quvchilarining jismoniy sifatlarini
tarbiyalashda ham ana shu o‘ziga xosliklarni hisobga olish zarurligi kelib chiqadi. Pedagogikada
qabul qilingan yosh davrlaridan biz uchun eng muhimi kichik maktab yoshidir. Har bir yosh
guruhiga jismoniy va ruhiy rivojlanishining muayyan darajasi mos keladi.
O‘zbek milliy xalq o‘yinlarining bolalarning ruhiy jihatdan kamol toptirishda ahamiyati
ulkan. Umuman, o‘yinlarning ahamiyati haqida ko‘pchilik ruhshunoslar va pedagoklar qimmatli
fikrlarni aytib ta’kidlab o‘tishgani ma’lum. Eng sodda ruhiy jarayonda eng murakkab ruhiy
jarayongacha hammasining eng muhim jihatlarini shakllantirishda o‘yinlar katta rol o‘ynashini
jahon psixologlari ham turli davrlarda turlicha yo‘llar bilan isbotlab berishgan.
O‘yinlar bolalar uchun voqe’likni aks ettirish vositasidir. Bu voqe’lik bolani qurshab turgan
voqe’likdan ancha qiziqarlidir. O‘yinning qiziqarliligi, uni anglab yetishning osonligidadir. Kattalar
hayotida faoliyat, xizmat, yumush qanday ahamiyatga ega bo‘lsa, bolalar hayotida ham o‘yin xuddi
shunday ulkan ahamiyat kasb etishi mumkin.
O‘yin mazmunining rivojlanishi bolaning kattalar hayoti va faoliyatining mohiyatiga
chuqurroq kirib borishida, atrofdagi voqea-hodisalarga munosabatining o‘zgarishida, shuningdek,
o‘yin mazmuni ham syujeti shart-sharoit va jamiyat a’zolari turmushining tobora to‘g‘ri aks
ettirishida ko‘rinadi. Shuning uchun bolalarda o‘yin qobiliyatining o‘sishi o‘z-o‘zicha yuzaga
kelmaydi, balki kattalarning, tarbiyachilarning ta’siri natijasi atrof muhit bilan tanishish, sayrlar
uyushtirish, shaxslar aro munosabatlarning mohiyatini tushuntirish va hokazolar natijasida amalga
oshadi.
Har qanday o‘yinning va o‘yin faoliyatining diqqat markazida bola kattalarning faoliyati va
o‘zaro munosabatini, muomalasini o‘ziga xos tarzda aks ettirishi, takrorlashi imkoniyati turadi.
Shunga ko‘ra o‘yin ijtimoiy ahamiyat kasb etib, bolada insoniyat tomonidan asrlar davomida
yaratilagan qimmatli bilimlar, amaliy ko‘nikmalar, malakalar va odatlarni, xalqning ijodiy
boyliklarini o‘rganishga imkoniyat yaratiladi, oqibatda uni shaxslar aro muloqotlarning mohiyatiga
olib kiradi.
Bolaning ruhiy o‘sishida o‘yinning ahamiyati juda kattadir. Bolalarda harakatning o‘sishida
o‘yinning ta’siri haqida gap borganida avvalo shuni aytish kerakki, birinchidan, o‘yin tashkil
BOSHLANG‘ICH TA’LIMGA XALQARO BAHOLASH DASTURLARINI JORIY ETISHNING ISTIQBOLLARI
Do'stlaringiz bilan baham: |
