291
konseptual tarzda tizimlashtirishga bo'lgan talabdan kelib chiqqan. Ko'pincha
xaritalar, rasmlar va fotografiya kabi rasm yoki tasvirlarga bo'lgan
fazoviy
munosabatimizni tushunishni ko'rsatishga urinamiz. Shu tarzda kamera, mikroskop
va teleskoplar kabi ko'plab fizik qurilmalarning taraqqiyoti obyektlar o'rtasidagi
fazoviy munosabatlarni tasavvur qilishga bo'lgan intilish bilan bog'liq edi. Shuning
uchun, tasvir hosil qilish fizikasi va matematikasi o'rtasida
har doim fundamental
aloqa bo'lgan. Ulardan birini kompyuter tasvirini tuzish jarayonida ishlatishimiz
mumkin.
Ikki asosiy element, obyekt va tasvir vositasi, xoh matematik jarayon bo'lsin,
xoh fizik, har qanday tasvir hosil qilish jarayonining bir qismi bo'lishi kerak. Obyekt
fazoda har qanday tasvir hosil qilish jarayonidan va tasvirlash
vositasidan erkin
tarzda mavjud bo'ladi. Sintetik obyektlar ko'riladigan kompyuter grafikasida nuqtalar,
chiziqlar va poligonlar kabi turli geometrik elementlarning fazoda joylashuvini
aniqlashtirish orqali obyektlar hosil qilinadi. Ko'pchilik grafika tizimlarida fazoda
joylashuvlar yoki burchak balandliklari majmuyi ko'pchilik obyektlarni aniqlash va
chamalash uchun yetarli. Masalan, chiziq ikkita burchak
uchi bilan aniqlanishi
mumkin: poligon burchak balandliklarining tartiblangan ro'yxati orqali aniqlanadi;
sfera uning markazi va doirasidagi har qanday nuqtani aniqlaydigan ikkita burchak
uchi bilan aniqlanishi mumkin. CAD tizimining asosiy funksiyalaridan biri
interfeysni ta'minlash bo'lib, bu, dunyoning
sintetik modelini qurish uchun,
foydalanuvchi ishini osonlashtiradi.
1-rasm. Kamera tizimi.
1-rasmda binoni kuzatayotgan kamera tizimi ko'rsatilgan. Ushbu o'rinda ham
obyekt ham tasvir vositasi uch o'lchamli olamda mavjud. Biroq, proeksiya tekisligida
aniqlangan, ular aniqlashtirgan tasvir ikki o'lchamli. Ikki o'lchamli tasvir hosil qilish
uchun tasvir vositasining aniqlanishi bilan obyekt aniqlanishining uyg'unlashuv
jarayoni tasvir hosil qilishning o'zagidir va bu batafsil o'rganib chiqiladi.
Tasvir hosil qilish yuqorida to'liq yoritilmadi. Masalan, yorug'lik eslatib
o'tilmadi. Yorug'lik manbalari bo'lmasa, obyektlar qora bo'lib qoladi va tasvirda hech
narsa ko'rinmaydi. Yorug'lik tasvirga qanday kirishi va obyektning yuza xususiyatlari
effekti nimaligi ham ko'rsatilmadi.
292
2-rasm. Obyekt va yorug'lik manbasiga ega kamera tizimi.
Fizik tomonlama aniqroq yondashish uchun 2-rasmdagi sxemadan boshlaymiz.
Rasmda oddiy fizik tasvirlash tizimi ko'rsatilgan. Yana fizik obyekt va tasvir
vositasiga qaytamiz(kamera); endi ekranda yorug'lik manbasi mavjud. Manba
yorug'ligi obyektning turli yuzalariga uriladi va qaytgan
nurning bir ulushi linza
orqali kameraga kiradi. Yoruglik va obyekt yuzasi o'rtasidagi o'zaro ta'sir detallari
kameraga qancha yorug'lik kirganligini aniqlaydi.
Yorug'lik elektromagnit radiatsiyasining bir shaklidir. Klassik nuqtayi nazardan
elektromagnit energiyasining ko'chish uzunligini to'lqin sifatida puxta o'rganamiz.
Ushbu to'lqinlar o'zining to'lqin uzunliklari va chastotalari orqali tavsiflanadi.
Elektromagnit diapazoni (3-rasm) radio to'lqinlarni, infraqizil nurlarni va ko'rish
tizimimizda javob berishga sabab bo'ladigan qismni o'z ichiga oladi. 350 dan 780
nanometrgacha bo'lgan to'lqin uzunligiga ega ushbu ko'rish diapazoni (ko'rish)
yorug'ligi deb ataladi. Berilgan yorug'lik manbasi turli to'lqin uzunliklarida nut
tarqatadigan energiya orqali aniqlanadigan rangga ega. 520 atrofidagi diapazon
o'rtasida to'lqin uzunliklari yashil ko'rinadi; 450 nmga yaqini ko'k; 650
ga yaqini
qizil. Kamalakda qizil va yashil o'rtasidagi to'lqin uzunligida sariq rangni ko'ramiz va
ko'kka nisbatan qisqaroq to'lqin uzunliklari binafsha rangni hosil qiladi.
Yorug'lik manbalari yo alohida chastotalar to'plami sifatida yoki doimiy tarzda
nur taratishi mumkin. Masalan lazer bitta chastotada yorug'lik tarqatadi, cho'g'lanma
lampa esa chastota doirasidan ko'proq energiya ajratadi. Kompyuter grafikasida
mustasno tarzda alohida chastotalar alohida ranglar kabi ko'rinadi va yorug'likning
fizik xususiyatlariga kamroq e'tibor qaratamiz.
293
3-rasm. Elektromagnit diapazoni
Buning o'rniga, yanada an'anaviy bo'lgan metodga amal qilamiz. Yorug'likning
to'lqin xususiyati asosiy omil bo'lmagan shkalada va yetarlicha kuchli yorug'lik
darajalari bilan ishlaganda ushbu metod samarali. Geometrik optik qurilmalar
yorug'lik manbalarini yorug'lik energiyasining tarqatuvchisi
sifatida modelini ishlab
chiqadi, ulardan har biri doimiy kuchlanishga ega. Geometrik modellashtirilgan
yorug'lik manbadan o'zaro ta'sirda bo'lgan obyektga - to'g'ri chiziqqa tomon o'tadi.
Ideal nuqtadagi manba barcha yo'nalishlarda teng bo'lgan bitta yoki undan ortiq
chastotalarda yagona joydan energiya ajratadi. Elektrolampochka kabi yanada
murakkab manbalar bitta hududda tarqatuvchi yorug'lik
sifatida va boshqasiga
nisbatan bitta yo'nalishda ko'proq yorug'lik tarqatishi bilan tavsiflanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
