Сборник докладов республиканской научно-методической конференции вопросы применения современных систем и технологий

e
- elektron zaryadi; 
υ
- elektronning tezligi; 
B
- magnit maydon induksiya
B magnit maydoni induksiya vektorining yo‗nalishi parma qoidasi bilan 
belgilanadi. Lorens kuchining yo‗nalishi zaryad belgisini hisobga olgan holda vektor 
qoidasi bilan aniqlanadi. Kuch vektori har doim elektronlar tezligi vektoriga 
perpendikulyar. Bu shuni anglatadiki, Lorens kuchi markazlashtiruvchi kuch bo‗lib, u 
elektron XOY tekisligida harakat qilganda quyidagiga tengdir. 
r
m
evB
2


yoki
Br
m
e


(1.2) 
Xulosa
Elektronning solishtirma zaryadini aniqlash uchun magnetron usuli yordamida,
zaryadlangan zarralar oqimi bir vaqtning o‗zida o‗zaro perpendikulyar yo‗naltirilgan 
elektr 
va 
magnit 
maydonlari 
orqali 
boshqariladi. 
Solenoiddagi 
oqimni 

---

259 
yo‗naltirsangiz, uning magnit maydoni Lorens kuchi bilan harakatlanuvchi elektronga 
ta‘sir qilishiga doir laboratoriya ishlarini bajarish talabalarda amaliy ko‗nikma va 
malakalarni shakllantirish bilan birga talabalarga elektr va magnetizim bo‗limlarining 
o‗zaro uzviy bog‗liqligini tushunib olishlariga yordam beradi.
FIZIKADAN KO„P MODULLI LABORATORIYA QURILMASIDA 
BOLSMAN TAQSIMOTINI O„RGANISH 
Abduraxmonov K.P., Haydarov K.B., TATU 
Tabiatdagi fizik jarayonlardan biri, metall temperaturasi xona temperaturasiga 
teng bo‘lsa, chiqish ishini engish uchun etarli bo'lgan kinetik energiyaga ega 
elektronlar soni nihoyatda kam bo‘ladi. Temperatura oshishi bilan bunday 
elektronlar soni sezilarli darajada ortadi.
Ushbu ishning maqsadi Bolsman taqsimotini termoelektronlar tokining 
temperaturaga bog'liqligini o'rganish, shuningdek elektronlarning metalldan 
vakuumga chiqish ishini aniqlashda. Boltsman taqsimotini o'rganishning mantiqiy 
tajribaviy usuli, bu potentsial maydonning turli nuqtalarida izotermik gaz zarralari 
kontsentratsiyasini o'lchashdir. Shu bilan birga, zarrachalarning potentsial energiyasi 
doimiy ravishda o'zgarib turadigan yoki hech bo'lmaganda bir qator diskret 
qiymatlarni qabul qiladigan maydonni tajriba orqali amalga oshirish juda qiyin 
vazifadir. Zarrachalarning potentsial energiyasi faqat ikkita qiymatga ega bo'lishi 
mumkin bo'lgan holat juda sodda bo‘lib ko'rinadi. Ushbu holat, agar o'rganilayotgan 
gaz sifatida elektron gaz tanlangan bo'lsa, u holda, ikki fazali tizimlarda, masalan, 
metall - vakuumda amalga oshiriladi.
Metall va vakuumdagi elektronlarning potentsial energiyalari chiqish ishi bilan 
farq qiladi. Chiqish ishi deganda,elektronlarni metalldan vakuumga chiqishida engib 
o‘tishi kerak bo‘lgan potensial to‘siq tushuniladi.
Vakuumdagi elektronlar kontsentratsiyasining (termoemissiya elektronlari yoki 
termoelektronlar) metall temperaturasiga bog'liqligini o'lchash orqali, munosabat 
bajarilishi haqida fikr yuritish mumkin, hamda elektronlarning metalldan chiqish 
ishini aniqlash mumkin. 

---

260 
Termoelektronlar kontsentratsiyasini toʻg'ridan-toʻg'ri o'lchash qiyin masala, 
shuning uchun, odatda termoelektronlar toki konsentrasiyaga bogʻliq bo‘lgan
munosabatdan aniqlanadi 
S
en
I

4
1

(1.2) 
bu yerda,
e
- elektron zaryadi ;

- yo'nalishli harakatning o'rtacha tezligi; 
S
-
metall sirti yuzasi. 
4
1
qiymat elektronlarning barcha harakat yo'nalishlarida teng 
ehtimolli ekanligini ko‘rsatadi. (1.2) ifodaga asosan nafaqat kontsentratsiya, balki 
o'rtacha tezlik ham temperaturaga bog'liq. Molekulyar-kinetik nazariyaga ko'ra, bu 
bog'liqlik 
m
kT


8

ifoda bilan beriladi, bu yerda 
m
zarrachaning massasi.