Say d u lla m irzayev

Turli-tuman taqdirlarni aylab mujassam
Odamlarga ibrat bo ‘Isin, deya о
‘
yladim.
Abdulla Oripov «Jannatga yo‘l» dramatik dostonida hozirgi 
hayotdagi illatlarni fosh etishda diniy-afsonaviy voqeaga 
m urojaat etgan b o ‘lsa, «H akim va ajal» dostoni g‘oyasini 
ifodalashda uzoq o ‘tmish mavzusidan o ‘rinli foydalangan. 
Jahon tibbiyot ilmining buyuk daholaridan biri Abu Ali ibn 
Sino haqida yozilgan bu dostonda umuman inson hayotiga 
taalluqli va abadiy dolzarb muammolar ko'tarilgan. Asarda 
hayot va inson, ilm va o ‘lim, olijanoblik va hasad g o ‘ylik 
haqidagi hikmatli fikrlar badiiy tarzda gavdalantirilgan.
«Hakim va ajal» dostonida hikoya qilinishicha, Abu Ali 
ibn Sino uzoq yillar davomida tibbiyot sohasida haddan ziyod 
aziyat chekib, mehnat qiladi. K o‘p izlanishlar natijasida buyuk 
kashfiyot yaratadi — o ‘lmaslikning davosini topadi. Biroq 
g ‘arazgo‘y va shuhratparast shogirdi M irzo o ‘z ustozining 
olamshumul kashfiyotiga hasad bilan qaraydi. U Abu Ali ibn 
Sinoga qarab behayolik bilan:
M en — iblism an, odam larning o ‘zidan chiqqan,
Sen — zakosan, yo'qdir seni k o ‘rarga k o'zim , —
deydi. Bu nokas shogird ustozi ibn Sino kashf etgan noyob, 
h ay o tb ax sh d o rin i qasddan» y o ‘qo ta d i. A bdulla O ripov 
«Hakim va ajal» dostonida ana shu dramatik voqeani afsus va 
nadomatlar bilan tasvirlab, hasadgo'ylik va baxillikni, yovuzlik 
va ichiqoralikni fosh etadi. Shu asosda insoniylikni, ilm va 
zakovatni ulug‘lab, insonlar bir-biriga beminnat va beta’ma
392

---

yaxshilik qilishi lozim degan falsafiy fikrni obrazli ravishda izhor 
etadi.
A bdulla Oripovning «Ranjkom» (1988) dostonida qayta 
q u rish n in g asl m a ’n o sin i, x u su san, d e m o k ra tiy a va 
oshkoralikning tub m ohiyatini anglamasdan, asossiz holda 
«yangi sh irk atlar» tuzib, halol ishlab, halol yashayotgan 
insonlarni behuda ranjitib yurgan odam shaklidagi maxluqlar 
fosh etilad i. U ch n o k as « H a sh a ro t» ju rn a li ta h ririy a ti 
xonalaridan birida to ‘planib, yaxshilarga ozor berishni, ularni 
ranjitishni o ‘z oldiga asosiy maqsad qilib q o ‘ygan «Ranjkom» 
tashkilotini tuzadi. Shu «majlis»da bu uch shaxsdan biri deydi: