urushdim. S iz bu kun undan ortic/ haqsizlik qilib luribsiz. Ко zim
bo'lsa edi, ertadan boshlab siz bilan urushar ed im »,
dcvdi.
Ibrohim biy zulm va haqsizlikka qarshi adolat va halollik
uchun
jo n fid o q ila d i. U n in g u c h u n in so n e rk i b a r c h a n a r s a d a n
m u h im d ir. Ib r o h im b iy :
« M e n b o ‘lg a n d a A b u lfa y z x o n n i
tushurgach, qurultoy chaqirar edim. Yangi xon bilan uning otalig ‘ini
el b o sh liq la rin in g k e n g a s h la ri bilan b elg ila r ed im » ,
— d eb
hu k m d o rlarn i xalq bilan kengashib ish k o ‘rishga d a ’v at etadi.
T rag ed iy a ziddiyatlari h a ra m b oshlig‘i U lfa t,
Q ozi N izom ,
D a v la t t o ‘qsabo, N o d irsh o h , H akim biy, R ahim b iy, M ir V afo
tarixchi, D on iy olbiy k ab i o b ra zlar h a ra k a tla ri o rq ali y an a ham
y o rq in ro q aks ettirilgan. D ra m a tu rg h a r b ir o b razn in g o ‘ziga
xos fe ’l-a tv o ri, x a tti-h a r a k a tin i u sta lik b ila n k o ‘rs a tib b e ra
o lg an . E ro n p o d s h o h i —
N o d irs h o h h iy la k o r, m a k k o r. Bu
b o sq in c h in in g s o ‘zi b o s h q a , ishi b o s h q a . N o d irs h o h :
«H ar
о ‘Ikani urushib olm oq siy o sa t em as. Urush choralarning eng
so ‘ngisidir. B ir о ‘Ikan i olm oq uchun eng y a x s h i chora — shu
о ‘Ikaning о ‘zidan do ‘stlar topmoq, shularni ishlatmoqdir. B uxoro
bugun bizniki, ertaga X ivani ham yolg ‘izlatib bo ‘g ‘ishim iz qulay
bo ‘ladi
», — q ab ilid a ish tu tad i.
A s a r d a g i o b r a z la r o r a s id a H a k im b iy , D a v la t va U lfa t
ta b ia tla rid a g i salb iy b o ‘y o q la rn in g q u y u q lig i b ila n a'lohida
a jra lib tu ra d i. U lfa t A b u lfa y zx o n n in g eng y aqin odam i — u
k e c h a - k u n d u z x o n b ila n b ir g a . L e k in u n d a n a in s o f, n a
insoniylik bor. U ig‘vogarlik va q o n x o ‘rlikni o 'z ig a kasb qilib
o lg a n . U lfa t:
« ...p o d sh o h lik — qon bilan su g 'o rila d ig a n bir
og ‘ochdir. Qon oqib turm agan yerd a bu og 'o ch qurib qolishi
aniqdir», —
deya A bulfayzxonga o ‘z «falsafa»sini singdiradi.
«A bulfayzxon» tragediyasi tarixiy v o q ea la rn in g asliy atd an
u n c h a la r uzilm agan badiiy ifodasidir. A sard ag i kechm ishning
tasvirlanish d arajasi yuqori: a sa r sujeti yaxlit, tugal, t a ’sirli va
jo zib ad o r. T raged iya til jih a tid a n h am m ukam m al. A sar o ‘tk ir
va s e rm a ’n o m o n o lo g va d ialo g lard a n tashkil to p g an . T raged iya
c h u q u r m azm unli falsafiy u m u m lash m alarg a, h ikm atli s o ‘z va
ib o r a la r g a b o y . A k a d e m ik M . R a h m o n o v q a y d e tg a n id e k :
« A sard a tarix iy v o q ea la rn in g h aq q o n iy tasvirlanishi, sujet va
o b ra z la rn in g
p u x ta ish la n ish i, r o ‘y b e ra d ig a n h o d is a la r va
113
q a h r a m o n la r n i h a r a k a tg a k e ltiru v c h i v o s ita la r d a n o ‘rin li
f o y d a la n i s h j i h a t i d a n F i t r a t n i n g V. S h e k s p ir ijo d i v a
uslubiyatiga ergashgani sezilib tu ra d i» 24.
F itra t ijodida m u stam lak ach ilik n i fosh etish m avzusi k a tta
o ‘rin egallaydi. Y ozuvchining p u b litsistik asid ag in a em as, shu
b ilan b irg a, d ra m a tik ja n rd a g i a sa rla rid a h am u sh b u m av zu
asosiy o ‘rin tu tad i. «T em ur sag‘anasi», «C hin sevish», «H ind
ixtilolchilari» k ab i b itik la r b u n in g isbotidir.
« T e m u r s a g ‘a n a s i» tr a g e d i y a s i d a k o ‘p y i l la r d a n b e ri
m u s ta m la k a c h i l a r z u lm i o s tid a e z ilib , x o r u - z o r b o i g a n
T u rk is to n x a lq la rin in g d a rd u a la m la ri va o rz u -is ta k la ri ak s
ettirilgan. A sard a k o ‘rsatilishicha, m u stam la k ach ilar
zulm idan
azo b ch ek k an b ir tu rk o ‘g ‘loni b u y u k b o b o m iz A m ir T em u r
q a b r ig a
m a d a d
iz la b
b o r a d i.
S o h ib q i r o n
r u h i g a
m u s ta m la k a c h ila rd a n ja fo -z u lm k o ‘rib , g ‘am chek ib ezilgan,
q o n li k o ‘z y o s h la ri sel b o i i b o q q a n T u rk elin in g q a y g ‘u-
h a sra tla rin i t o ‘kib, u n d a n im d o d izlaydi. A m ir T em u r sag ‘anasi
o ld id a tiz c h o ‘kib:
«Xoqonim, ezilib talangan, talanib yiqilgan,
yiqilib yaralangan turk elining bir bolasi sendan ко 'т ак istarga
keldi. B og ‘lari buzilgan, cho ‘llari so ‘Igan, bulbullari uchirilgan
Turonning bir qorovuli senga arz etarga keldi»,
— deb iltijo qiladi.
M u a llif o rz u -a rm o n la rin i A m ir
T e m u r tilid a n a y tib , sh u
badiiy yechim o rq ali o ‘z g ‘oyalarini o ‘tk azm o q n i o ‘ylaydi:
«M en
sizlarga ко ‘p narsalarni yetka rd im . N e bo ‘Idiki, bir zam onlar
sharafli va ja su r bo ‘Igan bir m illatning avlodlari hozir boshqa bir
m illa tn in g z u lm i o s tid a q o lm is h ... K im la r b o g 'la r in g d a n
qushlarim ni quvmoqda! Otalar merosidan nim a oldingiz! Sizdan
talab etam an: qalqingiz. O 'lk a n i tuzatingiz, avlodlarim ni hur
yasham oqlarini ta ’min etingiz. A gar bunday qilmasangiz, о ‘Ikam iz
b u y u k b ir m o z o r h o lig a k e la d i» 25.
K o ‘r i n a d i k i , « T e m u r
s a g ‘an asi» trag e d iy asid a tu rk u lu sin in g k u c h -q u d ra ti, b u y u k
q a d riy a tla ri, ezgu a n ’an a la ri u lu g ia n ib ,
m u stam la k ach ilik k a,
zulm va istib d o d g a qarsh i birlashib k u rash ish g a d a ’v at etiladi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
