Savod o‘rgatishning asosiy davri o‘qish va yozuv darslari ishlanmasining namunasini ishlab chiqish va uning tahlili

So‘z tuzadi so‘zdan-so‘zga

Ma'no beradi qat-qat,

29 harf yashaydi do‘st, inoq

Shuning uchun ular yo‘li ochiq, porloq

29 harf baxt ulashar elga

Ishlar ular doim chiqmasdan ta'tilga.
1-ilova.

Savol-javob:

1. Ona tili o‘qitish metodikasining asosiy vazifalarini ta’riflab bering.
2. Boshlang‘ich sinflarda ona tili o‘qitish metodikasi fanining asosiy bo‘limlarini aytib bering.

3.Ona tili o‘qitish metodikasining boshqa fanlar bilan bog‘liqligini tushuntiring.

4.Ona tili o‘qitish metodikasining o‘ziga xos tamoyillari qaysilar? Ularga tavsif bering.

5. Eski maktabda bolalar o‘qish va yozishga qanday o‘rgatilgan?

6.. Ona tilini o‘qitish tarixiga tavsif bering.

7. O‘quvchilarning fonematik eshitish qobiliyati deganda nimani tushunasiz?

8. K.D.Ushinskiy asos solgan analitik-sintetik tovush metodini kimlar takomillashtirdilar?
Dasturda Savod o‘rgatish va nutq o‘stirish uchun necha soat ajratilgan ?(128 soat)

Tayyorgarlik davriga necha soat ajratilgan( 8 soat)

Tayyorgarlik davrida o‘qish darslari (4 soat)

Tayyorgarlik davrida yozuv darslari (4 soat)

Alifbe davriga necha soat ajratilgan(120 soat)

O‘qishga o‘rgatish (60 soat)

Yozuvga o‘rgatish (60 soat)
«Kim birinchi? » o‘yini o‘tkaziladi.

Talabalarga quyidagi so‘z va iboralar berilib, ma’nosini izohlash so‘raladi: tahlil, tarkib, tovush. Fonema, fonematik eshitish. Grafika, bo‘g‘in, o‘zbek tilidagi tovushlar soni, o‘zbek tilidagi harflar soni, harf unsuri.

Yangi tovush harfni o‘rganish yoki takrorlash darslari uchun tayyorlab kelgan ishlanmalart eshitiladi. Eshitilgan dars ishlanmalari tahlil qilinadi.

Qaysi dars ishlanmasi sizga ma’qul bo‘ldi?

Nega?

”Kimning xati chiroyli” o‘yini

A) harfning yolg‘iz shakli

B) bo‘g‘in tarkibida yozilishi

V) so‘z yozish

Mustaqil ish talabalar orasida tayinlangan ekspertlar tomonidan tekshirilib, eng yaxshi ishlar e’lon qilinadi

2.Talabalar tomonidan tayyorlangan dars ishlanmalari asosida mini darslar o‘tkaziladi.Eshitilgan dars yuzasidan talabalar o‘z fikr mulohazalarini bildiradilar.

“Doirada berilgan harflar asosida so`z tuz” o`yini.Oquvchilarda doira ichida 8 ta harf taqdim etiladi. O`quvchilar shu harflar ishtirokida so`zlar hosil qiladilar. Belgilangan vaqtda ko`p so`z hosil qilgan o`quvchilar yoki guruh g`olib sanaladi. Bu o`yinni, ayniqsa, unli va undosh tovushlarni o`rgangandan keyin o`tkazish maqsadiga muvofiq bo`ladi. Agar o`quvchilar e`tiboriga a, u, b, z, f, s, t harflari berilgan bo`lsa , 25 ular bu harflarni qatnashtirib, bu, sab, tuz, bo`ta, aft, saf, bas kabi so`zlar hosil qiladilar. “Keyingi bo`g`inni top” o`yini.Berilgan bo`g`inlar ishtirokida so`z tuzish tushuntiriladi.Qaysi o`quvchi ko`p so`z tuza olsa, “besh” baho bilan mukofatlanadi. Masalan, bo, bo`, jo`, ni, lo, sa, mu, no, hu, ko… Bola, bobo, bozor, bodom, ... Bo`gin, bori, bo`liq, bo`zchi ... Jo`ja, jo`ra, jo`xori, jo`na ... Nima, n

“Talaffuzda adashmang” o`yini. O`qituvchi o`quvchilarga x va h yoki f-p tovushlari ishtirok etuvchi so`zlardan aytishni topshiradi. O`quvchilar ikki guruhga bo`linib, topshiriqni bajarishlari mumkin. Shunda kim so`zni noto`g`ri aytsa, o`yindan chiqadi. Mavzu asosida so`zni aytgan o`quvchi shu so`zni taxtada yozadi va imlosi bilan taqqoslanadi. Belgilangan vaqtda eng ko`p to`g`ri so`z aytgan o`quvchiga, sinfda o`quvchilar o`z qo`llari bilan yasagan o`yinchoqlardan sovg`a sifatida beriladi. Namuna: Shoh – davlat boshlig`i

Shox – novda, daraxtning shoxi

Xil-xil - saralangan – tanlangan

Hil-hil - ezilib pishgan

Uhladi-xafa bo`ldi, “uh” tortdi.

Uxladi – uxlamoq - dam olmoq

Hol-ahvol – (hol)ni so`radi.

Xol – odam tanasida bo`ladigan xol.

“Sirli kataklarni to`ldir” o`yini. O`quvchilarga kataklarni to`ldirib, tovushdosh so`zlar hosil qilish vazifa qilib topshiriladi.

Masalan, toy so`zini soy so`zigacha davom ettirish talab etiladi.

Namuna: toy, loy, moy, voy, oy, choy, yoy, soy

Tavsiya etilgan so`zlar.bosh, tosh, osh, qosh, yosh, rosh bol, pol, tol, sol, gol, mol, xol, hol

“Kim topog ‘on” o ‘yini

Ikki aka-uka bor,

Bir-biriga doim yor. (juft so‘zlar: aka-uka, yaxshi-yomon).
Daryo bilan qirg‘oqning o‘rtasida nima bor?

("bilan" yordamchi so‘z).

Dilimizni chog‘ladi.

O‘zi kichik bo‘lsa ham,

Kattalarni bopladi.

("va" bog‘lovchisi).

Uborki, yo‘llar    ravon,

Oshamiz bir-bir dovon.

Borayapmiz mardona,

Bilimlar yurti tomon.

«Bilim ista» xitobi,

Bu — « …..! (Alifbe» kitobi)

Qomatimni ko‘rganlar

Qiyos etar oqqushga.

Mendan dir-dir titraydi,

Ixlosi yo‘q o‘qishga.( 2 ikki )

Tez aytish musobaqa tarzda so‘raladi

Gulnor gulzor oralab gullarni saraladi.

Qopqon qop yonida,

 
Test

1.O‘qish va yozuv malakasi...

1. 
   Ichki va tashqi nutqqa oid malaka
   

C) Til va nutqqa oid malaka.

D) Tilga oid malaka

2. Fonematik eshitish qobiliyatini o‘stirish deganda nimani tushunasiz?

1. 
   So‘zlarni to‘g‘ri, aniq tallafuz qilish, tallaffuzda ayrim tovushlarni farqlash. Bo‘g‘indan tovushni ajrata olishni.
   
2. 
   So‘zlovchining nutqini tushuna olishni
   
3. 
   So‘zlovchining nutqini tushunib, uni ifodali qaytara bilishni.
   
4. 
   Turli mashqlar yordamida so‘zlovchining nutqini anglashlari va qayta ifodalay bilishlarini.
   

1. 
   Tahlil-tarkib metodidan
   
2. 
   Mustaqil ish metodidan.
   
3. 
   Til faktlarini kuzatish.
   
4. 
   Amaliy ish metodidan.
   

1. 
   Savod o‘rgatishda bolaning egallagan nutq malakasiga asoslanadi. Savod o‘rgatishning asosiga tovush, o‘qish birligi sifatida bug‘in olinadi. Tovush va harfni o‘rgatishning qulay tartibi, tovush va harfning mosligi va osonligi, ta’limning tarbiyaviy va o‘stiruvchan harakteri hisobga olinadi.
   
2. 
   Savod o‘rgatishda o‘quvchilarning fonematik eshitish qobiliyatlari, tovushlarni to‘g‘ri talaffuz qilishlari, analiz, sintez mashqlari asos qilib olinadi.
   
3. 
   Savod o‘rgatishda o‘quvchining o‘qish va yozishni bila olishi, gaplarni ifodali qilib o‘qiy olishi hisobga olinadi
   
4. 
   Savod o‘rgatishda o‘quvchining xotirasi, tovush va harflarni taniy olishi, bug‘inlab o‘qiy olishi asos qilib olinadi.
   

1. 
   Suhbat metodi
   
2. 
   Analitik – sintetik tovush metodi.
   
3. 
   Muammoli yarim izlanish metodi.
   
4. 
   Suhbat va tushuntirish metodi
   

A) Tashkiliy tomondan 2 davrga bo‘linadi, alifbegacha tayyorgarlik davri, alifbe davri, yozuvga va o‘qishga o‘rgatish parallel olib boriladi.

B) Tashkiliy tomondan, 3 davrga bo‘linadi, oldin o‘qishga, so‘ng yozuvga o‘rgatiladi, oldin kichik, so‘ng bosh harfyozdiriladi.

C) Savod o‘rgatish yakka tartibda olib boriladi.

D) Tashkiliy tomondan savod o‘rgatish aprelgacha davom etadi, 3 bosqichga bo‘linadi, harf-tovush o‘rganilmaydigan bosqich, unli tovush va harf o‘rganiladigan bosqich alifbo bosqichlariga bo‘linadi.

7. Bolalarning savod o‘rgatishga tayyorgarligini hisobga olish qaysi javobda batafsil bayon qilingan?

A) O‘qish ko‘nikmasi, yozuv ko‘nikmasi, og‘zaki bog‘lanishli nutqi.

B) Yozuv ko‘nikmasi, o‘qish ko‘nikmasi

C) Og‘zaki bog‘lanishli nutqi, kam yo ko‘p she’rni yod biladi, 2 yoki 3 ertakni biladi, tortinib yoki tortinmay ayta oladi, matnga yaqinlashtirib aytib beradi, harflarni yoki so‘z va gapni o‘qiy oladi.

D) Yozuv ko‘nikmasi: harflarni bosma shakli yoki yozma shaklini yoza oladi, o‘z ismini yoza oladi, barcha gaplarni yoza oladi, so‘z va gapni o‘qiy oladi.

8. Grafik (yozuv) malakalarini shakllantirish bosqichlari qaysi javobda to‘g‘ri ko‘rsatilgan?

A) Qisqa va uzun qiya chiziq, to‘g‘ri tayoqchalarni chizish, chamalashga o‘rgatish, harf elementlarini yozish, bosh va kichik harflarini yozish, harf birikmalarini, bo‘g‘in, so‘z yozish.

B) Alfavitdagi unli harflarni, undosh harflarni, bo‘g‘in, so‘z yozish.

C) Partada to‘g‘ri o‘tirish, daftarni partada 25⁰ qiyalikda qo‘yish, ruchkani uch (3) barmoq orasida ushlash, yozuvni mashq qilish.

D) Harf elementlarini yozish, tahlil qilingan ikki – so‘zli gapni o‘qituvchi yordamida yozish, talaffuzi yozilishidan farq qilmaydigan so‘zlarni ko‘chirib yozish, diktovka bilan yozish.

9. Yozuv darsida o‘quvchilar egallaydigan amaliy imloviy bilimlar majmui ko‘rsatilgan javobni belgilang.

1. 
   Talaffuzi yozilishidan farq qilmaydigan so‘zlarni to‘g‘ri yozishni, gapda so‘zlarni alohida yozishni, so‘zlarni bo‘g‘inlab ko‘chirishni kishilarning, shahar, ko‘cha, hayvonlarning nomlarini bosh harf bilan yozish
   
2. 
   Jarangli va jarangsiz undoshli so‘zlarni to‘g‘ri yozishni, alohida va chiziqcha bilan yoziladigan so‘zlarni, bo‘g‘inga bo‘lib va bo‘g‘in ko‘chirish qoidasiga ko‘ra yoziladigan so‘zlarni, bosh harflar imlosini
   
3. 
   Cho‘ziq va qisqa aytiladigan undoshli so‘zlarni, jarangli va jarangsiz undoshli so‘zlarni, bo‘g‘in ko‘chirish va bosh harflar imlosini.
   
4. 
   Qo‘shma so‘z, sodda so‘z, juft so‘zlarining yozilishini, bo‘g‘in ko‘chirilishi, bosh harflar imlosini.
   

A) Bo‘g‘in – tovush, tovush- harf tahliliga va tahlil qilingan bo‘g‘in yoki so‘zni sintez qilishga, so‘z tuzish va tuzilgan so‘zni bo‘g‘inlab o‘qish va yozish, yozganlarini namunaga qarab tekshirish.

B) Bo‘g‘in – tovush, tovush – harf tahlili.

C) So‘zlarni to‘g‘ri talaffuz qilish, ularni tovush va harf tomondan analiz qilish.

D) Tahlil qilingan so‘zning ma’nosini izohlash.

11. Savod o‘rgatish jarayonida o‘quvchini o‘qishga o‘rgatishning kaliti nimada deb hisoblaymiz?

1. 
   O‘qishni muntazam mashq qilish
   
2. 
   Idrokni, xotirani, taffakurni, nutqni o‘stirish.
   
3. 
   Tez va aniq idrok qilish, diqqatdagi barqarorlik, uzoq esda saqlash, xotiraning tayyorligi, tafakkurning puxtaligi nutqning boyligi.
   
4. 
   Turli mashqlar yordamida so‘zlovchining nutqini anglashlari va qayta ifodalay bilishlarini.
   

A) Dars tarbiyalovchi xarakterda bo‘lsin, ta’limiy maqsadni amalga oshirsin, izchil va istiqboli, samarali xilma-xil metod va usullardan tanlansin, dars materiali ilmiy va muvofiq o‘quvchilarning saviyasi hisobga olinsin.

B) Nutq ifodali, obrazli, aniq mantiqiy to‘g‘ri: yozuv mazmunli va savodli bo‘lsin, tilga sezgirlikni tarbiyalash.

C) Aqliy mehantga o‘rgatuvchi usullardan foydalanilsin.

D) O‘rganiladigan mavzularning ilmiyligiga, izchilligiga va o‘quvchilar talabi hisobga olinsin }

13. O‘qish va yozuv darslariga qo‘yiladigan maxsus metodik talabalar {

1. 
   Nutq ifodali, obrazli, aniq, mantiqiy to‘g‘ri, yozuv mazmunli va savodli bo‘lishi tilga sezgirlikni tarbiyalash.
   

C) Aqliy mehantga o‘rgatuvchi usullardan foydalanilsin.

D) Darslar vaqtidan unumli foydalanilgan holda yuqori saviyada o‘tilishini ta’minlaydigan vositalardan foydalanish hisobga olinsin }:

14Burro talaffuz mashqlari.

1. 
   Baland talaffuzni, talaffuz tempini, nuqsonli tallafuz qilinadigan undosh tovushli so‘zlarning talaffuzini, murakkab tovush birikmalarining to‘g‘ri talaffuzini mashq qilish.
   
2. 
   Tovushni yakka holda aniq, burro talaffuz qilish va so‘z tarkibida adabiy-orfoepik tallafuz qilish.
   
3. 
   Nutqni gapga, gapni so‘zga, so‘zni bo‘g‘in, bo‘g‘inni tovushga ajratish va tovushni aniq talaffuz qilish.
   
4. 
   Tovushdan bo‘g‘in, bo‘g‘indan so‘z, so‘zdan gap hosil kilish
   

Dars xulosalanib, mashg‘ulotda qatnashgan talabalarga reyting

ballari qo‘yiladi va mashg‘ulot yakunlanadi.

Alifbe

Sana_________________

Dars mavzusi: G’ tovushi va G’g’ harflari.

Ta’limiy maqsad: O’quvchilarni g’ tovushi va G’g’harflari bilan tanishtirish, g’ tovushi va g’ tovushli so’zlarni o’qishga o’rgatish

.TK3: yaxshilik va yomonlikni bir-biridan farqlay olish; FK1: ularni ongli, to‘g‘ri, o‘qiyolish;

Sinfni darsga hozirlash.

O’quvchilarni dars shiori bilan tanishtirish. Dars shiori: “Odobli bola – elga manzur”.

II.O’tilgan mavzularni takrorlash.

1. 
   “Iztopar” didaktik o’yini. O’yin yordamida o’rganilgan tovush va harflarni takrorlash. Ushbu jarayon bir necha bosqichdan iborat:
   

2-bosqich: “Iztopar” o’quvchi shu harflarni “harf kassasi”dan topib, bo’sh o’ringa qo’yadi va hosil bo’lgan so’zni o’qiydi. To’g’ri topgan o’quvchi rag’batlantiriladi.

2. 
   “Harf kassasi”dan unli va undosh harflarni guruhlab o’qitish. O’quvchilar unli va undosh harflarni guruhlab o’qiydilar. Unli va undosh haflarning hususiyatlari haqida savol-javob o’tkaziladi.
   
3. 
   Kesma bo’g’inlardan so’z tuzish va o’qish: kak-lik, bo-bo, lo-la, o-na, …
   
4. 
   Darslik bilan ishlash:
   

Darslikdagi bo’g’inlar jadvali va so’zlarni o’qitish

G’ tovushining talaffuzini o’rgatish.(g’e, g’a, g’u, g’o’ bo’ginlari ovoz orqali eshitiladi. G’ani, G’alla, G’ayrat so’zlari ko’rinadi va talaffuzi eshitiladi.)

Suhbat yordamida g’ tovushining hususiyatlari aniqlashtiriladi.

• 
  G’ tovushining talaffuzida og’zimiz qanday ochiladi?
  
• 
  G’ tovushining talaffuzida biror nutq organi to’siqlik qildimi? Havo qanday chiqib ketyapti?
  
• 
  G’ tovushi nimadan hosil bo’lar ekan?
  
• 
  Qaysi undosh tovushlarni o’rgandik.
  

G’ tovushini ifodalovchi G’g’ harflari bilan tanishtirish.Bosma bosh G’ va kichik g’ harflarini qiyoslash, farqli tomonlarini izohlash.

• 
  Bu harflarni o’qishni bilasizmi? Bilsangiz o’qing.
  
• 
  Bu harflar qaysi tovushni ifodalaydi?
  
• 
  Og’iz so’zining qayerida g’ tovushi kelgan?
  
• 
  G’ani so’zining qayerida g’ tovushi kelgan?
  
• 
  Bu so’zda G’g’ harflarining qaysi shakli yozilgan?
  
• 
  Bosh G’ harfi bilan yana qaysi so’zlar yoziladi?
  
• 
  Har bir so’zdagi g’ harfining o’rnini aniqlang ( g’oz, g’alla, g’or, og’riq, tog’, G’azal)
  
• 
  Lug’at ishi.
  
• 
  G’or- tog’ning teshigi
  

G’ tovushining xususiytatlarini tushuntirish.

• 
  G’ tovushi qanday aytiladi?
  
• 
  G’ tovushi qanday tovushlar sirasiga kiradi?
  

Darslikdagi G’g’ harflarini hamda bo’g’inlar va so’zlarni o’qitish. Ertak asosida yaratilgan multfilm namoyish qilinadi.

Ertak yuzasidan suhbat:

Ertak nima haqida ekan?

Uning mazmunini multfilm asosida so’zlab bering.

Siz ertak asosida qanday yaxshi va yomon fazilatlarni bilib oldingiz?

Tez aytish audio orqali tinglanadi va kim bir nafasda ko’p aytishi mashq qilinadi.

Didaktik o’yin. (Ekranda 3xil shakl va 4 xil rangdagi sharlar paydo bo’ladi. Ekraning pastki qismida jadval yozilgan. Jadvalga qarab sharning shakli va rangiga mos keladigan harfni bossalar, shu harf sharning ichida yozilib qoladi, agar to’g’ri bosilmasa, harf paydo bo’lmaydi. Harflar to’g’ri bosilgandan so’ng “Ertak” so’zi paydo bo’ladi.

Darslikdagi bo’g’inlar va so’zlarni o’quvchilarga ketma-ket o’qitiladi.

5. 
   Darsni yakunlash.