Savdogarlar ustozi

Hovli emas, qo‘shni olyapsizlar
Abdulloh qo‘shnichilik haqqini ham juda yaxshi bilardi. Uning nasroniy, yaxudiy qo‘shnilari ham bor edi. Ularni hayit bayramlarida taom, sovg‘a – salom bilan xursand qilardi. Ular uni yaxshi ko‘rar, hol-ahvol so‘rab turardi. Bir kuni yaxudiy qo‘shnisi hovlisini sotmoqchi bo‘lib e’lon berdi. Suvli joy, bog‘i ham bor. Tabiiyki xaridorlar ko‘p bo‘ldi. Bir kuni savdoga guvohlik uchun men bilan Sodiqni chaqirdi. Bordik. Xaridorga narxni aytdi.
-Ikki ming dinor, - hayratini yashirolmay qoldi xaridor. – Axir hovli ming dinor turadi nari borsa. Namuncha narxi osmon?
-To‘g‘ri, -dedi u kulib. – Ammo sizlar hovli emas qo‘shni olyapsizlar. Men Abdulloh ibn Muborak bilan qzo‘niman. Shunday qo‘shni sharafiga narxni yana ming dinor ko‘tardim. Istasang sotib ol, istamasang o‘zing bilasan.

Xaridor uzoq o‘ylanmadi. Aytilgan narxni berishga rozi bo‘ldi. Hozircha yarmini qolganini uch kundan so‘ng berishini aytdi.

Yahudiy rozi bo‘ldi. Biz uning sotuvchilik qobilyatiga qoyil qoldik. Kimning hayoliga kepti deysiz shunday usul bilan boylik orttirish. Tag‘inam u savdogar emas, agar tijoratchi bo‘lsaydi, Abdullohning qo‘shnichiligini aytib har qanday molini ikki baravar qimmatiga sotarmidi. Xullas o‘sha kuni biz muhim tajriba o‘rgandik. Ammo odamlarni qiynab, bunday tajribalarni ommalashtirish haqida o‘ylab ham ko‘rmadik. Afsuski ushbu voqeani eshitgan odamlar hovlisini, ulovini, bog‘ini pullashda o‘sha odamning usulini qo‘llay boshladi. Endi olimlar, mohir tarjimonlar, katta tojirlar, eng zo‘r hunarmandlar, odam gavjum joylar, uylar, bog‘lar, ulovlar narxi ko‘tarilib ketdi.
Bu ahvol bizning ishlarni qayta ko‘rib chiqish, narxlarni yaxshilab nazorat qilish, qimmatchi chayqovchilarga mol sotmaslik kabi choralarni qo‘llashimizga sabab bo‘ldi.
Abdullohning safardagi hamrohligi
Bir kuni Abdulloh Tusdan Marvga qaytayotganida unga soqchi boshimiz hamroh bo‘ldi. Ularga oq yo‘l tilab jo‘natdik. Ikki oydan so‘ng ular bilan qayta ko‘rishdik. Shunda soqchiboshi menga bo‘lgan voqealarni aytib berdi.
-Ustoz bilan yetti kun to‘xtovsiz yo‘l yurdik. Mendan ko‘ra jismonan chiniqqanroq va kuchliroq ekan. Charchagan bo‘lsamda, aytolmadim. Sakkizinchi kuni bir vodiydan o‘ta boshladik. Shunda mendan so‘radi:
- Sen boshliq bo‘lasanmi yoki men bo‘laymi?
-Men xodimingizman. Siz boshliq bo‘la qoling, -dedim hurmat yuzasidan.
-Unda aytganimga so‘zsiz itoat etasan, dedi.
Keyin yo‘lga tushdik. Peshin namozini o‘rtacha o‘qishdek vaqt yurdik. Tunashga joy hozirlab boshlaganimizda birdan yomg‘ir yog‘a boshladi. Ustoz bir kiyimni olib tong otguncha meni yomg‘irdan pana qilib chiqdi. O‘sha kecha uxlolmadim. Bundan ko‘ra o‘lganim yaxshiydi, deb o‘ylab chiqdim. Yomg‘ir tinib, yo‘lga chiqayotganimizda shunday dedi.
-O‘g‘lim, safarga chiqqaningda yaxshi hamsafar bo‘lgin. Toki hamrohing sendan aziyat chekmasin.
Men hech nima deyolmadim. O‘zimni juda noqulay sezdim. Mana ortga qaytayotganimizda o‘zim boshliq bo‘ldim va xizmatlarini bekamu ko‘st ado etishga urindim. Bu haqda butun karvondagilarga, do‘stlarimga aytib beraman.
Men diqqat va hayrat bilan eshitdim. Ayniqsa, Abu Abdurahmonning safardagi hamrohiligi haqidagi gaplar meni yig‘latdi. O‘ylasam, g‘o‘rligim yoki odobsizligimdan Abdullohning ko‘p e’tibor va g‘amxo‘rliklarini hatto sezmay qolgan ekanman.