Satimov jumamurat ibadullayevich

Mavzuning dolzarbligi. O’zbekistonda qishloq xo’jaligi o’simliklar uchun zarur bo’lgan iqtisodiy jihatdan arzon va o’simliklar o’sib rivojlanib xosildorligini oshirish uchun zarur bo’lgan, tuproqni kimyoviy xususiyatlariga zararli tasir ko’rsatmaydigan o’g’itlarni ishlab chiqarish bugungi kunning dolzarb masalalari xisoblanadi.
Turli kimyo zavodlarida ishlab chiqarishlarda oraliq mahsulot va so’ngi mahsulotlardan foydalanib ishlab chiqarish. Fanning muhim yo’nalishlarida biri hisoblanadi.
Bunda biz amiyakli suvdan va ammoniyli tuzlardan foydalanib ularga farmaldegidni suvdagi eritmasi yani formalin tasir qildirib strukturaviy jihatdan murakkab bo’lgan o’zida 40% azot saqlaydigan geksametilentetramin (urotropin) deb ataluvchi o’g’itni sintez qilib olish ko’zda tutilgan.
Bunday sintez qilib olingan moddamiz o’simliklar tomonidan yaxshi o’zlashtirilib, ular uchun zarur bo’lgan azotni olib o’sishi va rivojlanishiga yaxshi tasir qiladi hamda bu modda farmasevtikada dori sifatida va metallarni karroziyadan saqlovchi kampanentlarni olishda muhim hom ashyo xisoblanadi.


Bitiruv malakaviy ishining maqsadi. O’zbekiston hududida o’simliklar uchun bo’yini o’stiruvchi oson o’zlashtiruvchi iqtisodiy jihatdan arzon va uzoq muddat davomida tasir qiluvchi organik va noarganik moddalardan foydalanib o’g’it ishlab chiqarishni yo’lga qo’yishdir.

Bitiruv malakaviy ishining vazifalari. Amiyakli suvga hamda ammoniyli tuzlarga formalin tasir qildirib o’simliklar uchun foydali bo’lgan urotropinni sintez qilish.

Urtropinni oraliq va chiqindi moddalardan qayta ishlash texnologik sxemalarni tashkil qilish .

Amiyakli suvda geksametilentetraminli o’g’it olishning labaratoriya reglamentini yaratish.

I. TANLANGAN MAVZU BO‘YICHA ADABIYOTLAR, PATENTLAR VA INTERNET MA’LUMOTLARI TAHLILI

Ushbu maqolada ammoniy tuzlarining farmaldegid bilan teskari kandensatsiyalanish reaksiyalari yordamida geksametilentetramin olish jarayoni o’rganilgan.
Bunda ammoniy sulfatdan foydalanilgan. Ammoniy sulfatga dastlab NaOH qo’shib qizdirilgan hosil bo’lgan amiyakli suvga farmaldegid qo’shib geksametilentetramin sintez qilib olingan.
Geksametilentetramin (HMTA) barcha xarakterli xususiyatlarga ega uchinchi darajali amin, son-sanoqsiz tuzlar, mahsulotlar hosil qiladi qo'shilish va uglerod atomlari bo'lgan har xil turdagi komplekslar va azot bir-biriga ekvivalentdir, bu HMTA ning xatti-harakatlarini tushuntirishga imkon beradi bir asosli amin.
Sof GMTA rangsiz, hidsizdir shirin ta'mga ega kristall modda. Yaxshi bilan rombsimon dodekaedrlar shaklida kristallanadi piezoelektrik xususiyatlarga ega. To'yingan suvni sovutganda eritma geksametilentetramin geksagidrat shaklida kristallanadi (CH2)6N4 6H2O , 13,5 °C gacha barqaror.
Shu munosabat bilan, katta miqdorda GMTA olish uchun, mavjud uni olishning yanada oqilona yo'lini topish vazifasi. Shulardan biri variantlari mavjud bo'lgan turli ammoniy tuzlaridan GMTA sintezidir etarlicha katta hajmlar, xususan, ishlab chiqarish chiqindilarida sodali suv va kaprolaktam.
Foydalaniladigan GMTA ning narxini pasaytirish soda ishlab chiqarishda oraliq va chiqindi holda hosil bo’ladigan ammoniy tuzlar ko’rinishidagi moddalardan foydalanish yangi imkonyatlarni ochib berishi mumkinligini o’rganilgan. (1)
ПРАКТИЧЕСКИЕ ОСНОВЫ ПОЛУЧЕНИЯ ГЕКСАМЕТИЛЕНТЕТРАМИНА ИЗ АММОНИЙНЫХ СОЛЕЙ МИНЕРАЛЬНЫХ КИСЛОТ КИСЛОТ
Жуманиязов Максуд Жаббиевич д-р техн. наук, профессор, Ургенчский государственный университет, Республика Узбекистан, г. Ургенч E-mail: [e-mail] Курамбаев Шерзод Раимберганович канд. техн. наук, доцент, Ургенчский государственный университет, Республика Узбекистан, г. Ургенч E-mail: [e-mail] Жуманиязова Дилноза Максудовна ассистент кафедры общей химии, Ургенчский государственный университет, Республика Узбекистан Ургенч
Urotropin yuqori reaktiv va
ko'p tuzlar hosil qiladi, masalan, C6H12N4HCl, C6H12N42HN03 dinitrat,
perxlorat C6H12N4HCIO3 va boshqalar; fenollar bilan qo'shimcha mahsulotlar beradi.
Olovga qo'yilganda, u tinch, chekmaydigan olov bilan yonadi; yonuvchan,
lekin portlovchi emas [27].
Tibbiyotda urotropin bakterialni davolashda qo'llaniladi
kasalliklar, siydik yo'llari, gripp va boshqa kasalliklarni davolashda. U
muayyan oziq-ovqat mahsulotlarini saqlashda qo'llanilishini topadi;
shuning uchun ikra konservalashda limon kislotasi bilan aralashmada ishlatiladi
va natriy benzoat.
Sink oksidi bilan birgalikda urotropin vulkanizatsiya tezlatuvchisidir
kauchuk ko'p miqdorda u sun'iy tayyorlashga ketadi
qatronlar va boshqa maqsadlar uchun.
Urotropin ishlab chiqarish uchun xom ashyo formalin,
ammiak, etil spirti va faol uglerod.
Urotropin hosil bo'lish reaktsiyasi oltita molekulaning birikmasidan iborat
to'rtta ammiak molekulasi bilan formaldegid oltitasini chiqaradi
suv molekulalari
6НСОН + 4NH3 → С6Н12N4 + 6Н2О
Urotropin ishlab chiqarish uchun texnologik jarayonning sxemasi ko'rsatilgan

Qayta ishlanadigan formalin kollektsiya 2 ga quyiladi, u erdan

u tortishish kuchi bilan reaktor 3ga oqadi; Bu erda joylashgan pufakchalar orqali
reaktorning pastki qismida, ekvimolekulyar 1-bosimli idishdan
miqdori 25% ammiak eritmasi xizmat qiladi.
12
Reaktor 3 - temir yopiq silindr,
aralashtirgich bilan jihozlangan, teskari kondensator 3a bilan.
Urotropin hosil bo'lish jarayoni ekzotermik jarayon bo'lganligi sababli,
keyin kerakli haroratni saqlab turish uchun reaktordagi aralashmaga ta'sir qiladi
sovutish, buning uchun uning ichiga lasan o'rnatiladi, bu orqali sovutish suvi
Bunday qayta ishlash natijasida texnik urotropin olinadi.
Tibbiy mahsulotni olish uchun texnik urotropin eritiladi
spirtda va undan kristallanadi. Qabul qilingan kristallar
quritiladi va elaklar yordamida kristallarning kattaligi bo'yicha saralanadi.
Bir tonna tayyor mahsulot uchun 7,6 tonna formalin 40% sarflanadi va
2,48 t ammiak 35%
Urotropinning fizik va kimyoviy xossalari
Urotropin (geksametilentetramin, tetraazaadamantan, geksamin,
ramka metilendiamin) rangsiz rombedraldir
kristallar, ta'mi biroz shirin, havoda saqlanganda barqaror
xona harorati.
280 ° S haroratda, urotropin chars, qizdirilganda
100 ° C dan yuqori, oz miqdori qisman sublimatsiya qiladi
parchalanish, vakuumda 230-270 ° C dan yuqori haroratda - u holda sublimatsiya qilinadi.
Suvda yaxshi eriydi, lekin harorat oshishi bilan
eruvchanlik pasayadi; gidrat C6H12N4 H2O suvdan kristallanadi
14 ° C dan past haroratda barqaror.
Urotropin xloroform CHCl3, metanol CH3OH, etanolda eriydi.
C2H5OH. Uglerod tetraklorid CCl4, benzol C6H6da yomon eriydi.