Сардорлик кўникмалари

Ф_Т=35%Х+30%С+14%Ф+21%М
Бу деган сўз, мазкур темпераментдаги кишида 35 фоиз холерикларнинг мижози, 30 фоиз сангвиникларнинг мижози, 14 фоиз флегматикларнинг мижози ва 21 фоиз меланхоликларнинг мижозлари мужассамланган.
Агар у ёки бу мижоз бўйича ижобий жавобларнинг нисбий кўрсаткичи 40 фоиз ва ундан юқори бўлса, у ҳолда мазкур темперамент Сизда устувор ҳисобланади. Агар бу кўрсаткич 30-39 фоизни ташкил қилса, у ҳолда мазкур мижоз яққол кўринган сифатда бўлади ва ҳ.к.
Шуни унутмангки, бундай баҳолаш ўзингизнинг субъектив ёндашувингизнинг натижасидир. Йўл қўйилиши мумкин бўлган субъективизмни бартараф этиш учун қуйидагича иш тутинг:
Барча қўйган “+” (плюс) ишораларингизга мос тушувчи мижозларнинг руйҳатини тузиб чиқинг.
Тузган “паспорт” ингизни Сизни жуда яқин ва яхши биладиган кишига кўрсатинг ҳамда ҳар бир танлаган мижоз тўғрисида у кишининг фикрини билиб “Бу ким?“ деб сўранг.
Эҳтимол, у киши бу “айнан ўзингиз-ку” ёки белгиланган айрим мижозлар инобатга олинмаса “бу Сизга ўхшаш темпераментга эга киши экан” деб айтиши мумкин.
Шу тариқа ўзингизда қандай темперамент устувор, қониқарли ёки қониқарсиз эканлигини биласиз ва ёмон қусурларингизни йўқотишга ҳаракат қиласиз.


Қўл остингиздагиларни тарбиялашга мойилмисиз?
Фақат, жавобларни танлашда балларга — тест охиридаги натижаларга қараб мўлжал олманг. Шундагина Сиз ўзингизга объектив баҳо берган бўласиз. Акс ҳолда Сиз ўзингизни ўзингиз алдаган бўласиз.

№	Саволлар	Жавоблар
		Ҳа	Йўқ
1.	Сизнинг ходимингиз бошидан бошлаб ўзини кўрсатса, бундан ғурурланасизми ?	0	1
2.	Жорий фазиятда ўз ходимларингизни кузатиб борасизми?	0	1
3.	Қўл остингиздаги ходимни ўзи қарор қабул қилишига ундайсизми?	0	1
4.	Сизда “Мана бу менинг ишим” деб қайтариш одати борми?	0	1
5.	Касб масалалари юзасидан ходимлар ўртасидаги ўзаро муносабатга Сизда таъқиқлар борми?	0	1
6.	Қўл остингиздаги ходимларга автоматик назоратни қўллар эдингизми?	0	1
7.	Қўл остингиздагиларни бегоналар иштирокида танқид қиласизми?	0	1
8.	Қўл остингиздагилардан бўш вақтларини қандай ўтказаётганликларини сўрайсизми?	0	1
9.	Қўл остингиздагиларнинг лавозимларини ўзаро тақсимоти билан боғлиқ саволларга Сиз тўғри жавоб бера оласизми?	1	0
10.	Қўл остингиздаги ходимларнинг лавозим мажбуриятларини аниқ биласизми?	1	0
11.	Қўл остингиздагилар билан ўз хурсандчиликларингиз ва ғамли дамларингизни баҳам кўрасизми?	1		0
12.	Қўл остингиздагиларнинг шахсий сири ҳуқуқини ҳурмат қиласизми?	1		0
13.	Қўл остингиздагилар ҳузурида ўз хатоингизни тан олишга қодирмисиз?	1		0
14.	Қўл остингиздагиларнинг беш йилдан ортиқ иш стажи билан унчалик катта бўлмаган ютуқлари учун рағбатлантирасизми?	1		0

Натижалар (Баллар йиғиндиси):
• 13 ва ундан юқори — Сиз аъло даражадаги тарбиячисиз.
• 9-12 балл — Сиз ақли расо тарбиячисиз ва қўл остингиздагиларингиз учун яхши таянчсиз.
• 5-8 балл — тарбиячи сифатида Сизнинг нуқтаи-назарингиз барқарор эмас ва керагидан ортиқча қаттиққўлсиз
• 5 баллгача — Сиз ўта қаттиққўл ва нозиктаъбсиз.

Temperament odamning xarakteristikasini oldindan belgilab beradigan narsa emasligini aytib o‘tish kerak. «Yomon» va «yaxshi» temperamentlar bo‘lmasligi B.M.Teplov tekshirishlaridan aniqlangan. Nimjon tip vakillari melanxolik bir xildagi zerikarli ishni qoilmaqom qilib uddalaydi. Shu bilan bir vaqtda kuchli temperamentga yega bo‘lgan kishi, masalan, flegmatik faoliyatning bir turidan ikkinchisiga o‘tishni talab qiladigan ishni ko‘pincha uddalay olmaydi.

I.P. Pavlov oliy nerv faoliyatini fakat odamgaginia xos bulgan tiplarni birinchi yoki ikkinchi signal sistemasinig ustun turishiga karab Badiiy va mutafakkirlar tipini xam fark kilar yedi. Badiiy tipga oid odamlarda birinchi signal sistemasi faoliyati ustun turadi. Shu munosabat bilan ular birmuncha kuprok xayajonlanadigan xam da ruy berib turgan xodisalarni to‘g‘ridan to‘g‘ri idrok yetadigan bulishi bilan fark kiladilar. Mutafakkirlar tipiga kiradigan odamlarda ikkinchi signal sistemasi ustun turadi. Ular umumlashtirilgan xolda, mavxum tarzda, fikrlashga moil bulishadi, anik xodisalar ularda yorkin ta’surotlar uygotmaydi. Anik ta’surotlarga to‘g‘ridan- to‘g‘ri va tez reaksiya ko‘rsatish ularga xos emas. Bu tiplar yeng chetki tiplar deb ataladi. Odamlarning kupchiligi ikala signallar sistemasi ancha zur bulga urtacha tipga mansub buladi.

Temperamentning xususiyatlari odam faoliyatining xar xil shakllarida, xati-xarakat, yurish-turishda namoyon buladi.

Shu narsani takidlab utish kerakkki, temperament turlari xech kachon sof xolda ya’ni sof xolerik, sofflegmatik tarzda deyarli uchramaydi.Kupchilik odamlar aralashgan temperament xususiyatlariga yega buladilar. Odamlarda kaysi xildagi temperamentning xususiyatlari ortikrok namoyon bulsa, shunga karab ularni u yoki bu temperament turiga bulamiz.

Temperament xususiyatlari oliy nerv faoliyatining tiplari bilan bog‘lik bulganligi uchun odamga tugma ravishda ya’ni nasliy yul bilan beriladi. Lekin bunday temperamentning xususiyatlari uzgarmas narsa buladi, degan ma’no kelib chikmaydi. Odamning u yoki bu temperament xususiyatlari yosh ulgayishi, Yashash sharoitining va ta’lim - tarbiyaning ta’siri natijasida uzgarishi mumkin.

Xarakter –ijtimoiy muxit ta’sirida tarkib topib, shaxsning atrofidagi vokelik va uz-uziga bulgan munosabatda ifodalanadigan, uning muayan sharoitlardagixatti xarakatlarini belgilab beradigan barkaror individual psixik xususiyatlar yigindisi. Xarakterni tashkil kiluvchi xususiyatlarxarakter xislatlari deyiladi. Xarakter xislatlari ikki katta gruppaga bulinadi. 1 – xarakterning ma’naviy sifatlari - mexnatsevarlik, xalollik, rostguylik, mexribonlik, tashabbuskorlik, kamtarlik kabilar. 2 - xarakterning Irodaviy xislatlari – maksadga intiluvchanlikkatiyatlik, jasurlik, mardlik,matonatlilik, uz uzini tuta bilish kabi sifatlardan iborat.Odamning tabiati, xarakteri – tashki muxit ta’surotlariga ko‘rsatadigan ruxiy reaksiyalarning bolalik paytdan shakllanib boradigan tipdir. Xarakter atrofidagi muxitga temperamentdan ko‘ra kuprok darajada bog‘lik buladi. Uning shakllanib borishi odamning butun umri buyi davom yetadi. Shunga qaramay xarakter shaxsning barqaror xususiyatlarini tashkil yetadi. Odamning yurish turishi xamda uning atrofidagi muxitga o‘z-o‘ziga qanday ko‘z bilan qarash xususiyatlariga bog‘liq deb xisoblanadi. Xarakter keyinchalik mustaxkamlanib, qaror topib boradigan va odamning yurish turishi xamda atrofdagilarga munosabatini belgilab beradigan temperamentga va tashqi ta’surotlarga qaratiladigan reaksiyalar shakliga qarab mujassamlanib boradi.

Demak xarakter tugma va uzgarmaydigan xususiyat emas. U kishining xayot sharoitlariga bog‘lik.xolda tarkib topib uzgaruvchan va tarbiyalanuvchandir. Maxsus sharoitda maxsus ta’lim-tarbiya ta’sirida salbiy xarakter xislatlarini bartaraf qilish, ijobiy xarakter xislatlarini tarbiyalash mumkin.

Sangvimik \Ularga etakchilik qilsin

Ularni oldinga qo'ying
Bosslik uchun tomosha qiling
O'zlari biladigan sohalarda vakolatni cheklash
Flegmativ
O'qishsin va o'rgatishsin
Ularni tinchlik o'rnatuvchi rollarga qo'ying
Kechiktirish uchun tomosha qiling
Tez qaror qabul qilishni talab qilmang
Melanxolik
Ularni muhim loyihalarda etakchilik qilishlariga yo'l qo'ying
Ularni ko'radigan joyga qo'ying
Mag'rurlik va maqtovga e'tibor bering
Ulardan tushunishlarini yoki hamdardliklarini so'ramang
Ular do'st orttirishda va o'yin-kulgida etakchilik qilsin
Ularni Pathfinders-ga qarshi kurashda qo'llab-quvvatlang
Hech qanday motivatsiya yo'q yoki tomosha qilmaslik uchun tomosha qiling
Ulardan yirik loyihalarni boshqarishni so'ramang
Ular temperamentlarni o'rganishlari kerak
Ular turli vaqtlarda band bo'lishlari va orqaga qaytishlari mumkin
Qanchalik band bo'lishni bilish uchun faol yordamga muhtoj bo'lishi mumkin

XOLERIK
Ijobiy:

Tez qarorlar
Ishonch bilan qo'rg'oshin
Radiatsion hokimiyat

Ular bilan ishlash uchun:

Ikki tomonlama aloqada turing
Hamdardlikni kutmang
Ularga etakchilik qilsin

MELANXOLIK

Ijobiy:
Tahliliy
Tafsilotlar yaxshi
O'ychan

Ular bilan ishlash uchun:

Ehtiyot bo'ling: ular sezgir
Ularni chin dildan maqtang
Yozuvlarni olib borishga ruxsat bering

FLEGMATIV

Ijobiy:
Mediatorlar
Sokin
Muntazam ravishda yaxshi

Ular bilan ishlash uchun:

Ularga bevosita turtki bering
Ishtiyoqni kutmang
Ularga maqsadlar qo'yishga yordam bering

Sangvinik

Ijobiy:
Ishtiyoqni yarating
Oldinga yaxshilik
Ijobiy muhitni yaratish

Ular bilan ishlash uchun:

Ularga vazifalarni tugatishga yordam bering
Ularga xilma-xil narsalarni taklif eting
Ularning ish yukini cheklang