«сарайшық» мемлекеттік тарихи-мәдени музей-қорығы атырау облысы білім беру басқармасының Әдістемелік орталығЫ

Жер – су атаулары. 
Қарабау 
Бұл атаудың тарихы тереңде жатыр. 19 ғасырдың аяғында 
орыстандыру саясаты кезінде біздің ауданнан патша өкіметі үш мектеп салдыртқан. 
Олар Қарабау , Қаракөл және Кермақас Қызыл үй мектептері деп аталды. Осы 
мектептерде қазақ балалары орысша оқыған. Сол кездегі патшалық Ресейдің мақсаты 
– қазақтың тілін, мәдениетін, дәстүрін жою болды. Осы мектептерді салуға жергілікті 
жердің сазы, топырағы, қамысы т.б пайдаланған. 
Ойыл өзені, Сейтек көлінен дайындалған қамыс, қоғалар орылып, бауланған. 
Бау-бау қамыс пен қоға алыстан қарайып, қызарып көрініп тау болып үйіліп 
жататын болған. Осы атаудың шығуы туралы мектепте көп жылдар еңбек еткен, 
бүгінде о дүниелік болған Атшыбаев Қабдолла ата жазып қалдырған . 
Осындай шежірелі өлкеде дүниеге келген тәуелсіздіктің ұландары өз туған 
жерімен мақтанары сөзсіз . 
Е
ркетай ата 
– Қарабаудан 3 шақырым шамасында . Есентемір руының 
әруақты адам болған.Шамамен 19 ғасырдың соңында өмір сүрген.Көріпкелдігі 
қызы Ақеркеге дарыған. Малдың жауырын сүйегіне қарап болжам айтқан. Казіргі 
уақытта жанына шипа іздеген адамдар барып , зиярат етеді. 
М
ән- 
Беріш руының Қаратоқай бөлімінің ұрпақтары 19-ғасырдан 
20 ғасырдың 30 жылдарына дейін қоныстанған. 
Қарабала мешіті болған. Бұл жерде ақын М.Мөңкеұлы дүниеге келген. 
Ы
рсалы
- Қарабаудан 15 шақырымдай жердегі аталатын қоныс. 
Аруақты адам болған. 1996 жылдарға дейін Энгельс кеңшарының 
малшылары қоныстанған. 1908 жылы дүниеге келіп, ҰОС хабарсыз кеткен 
Көшербай Ғалиевтің «Сағыныш» өлеңінде: 
«Қорғай гөр арқа жақтан Ырсалы ата, 
Бес есік, Жарыпшыққан, Кененіңіз»- деген өлең жолдары бар
. 
Ө
тей-
Қарабау ауылынан 11 шақырым жерде орналасқан. Бұл атаудың 
тарихы туралы Қ.Әлім мен С.Меңдібайдың «Терең тамыр», Н.Әбутәлиевтің 
«Шоқ жұлдыз» және жерлес шежіреші К.Тұрдағалиевтың « Бөкен би» 
кітаптарында тарихи деректермен нақты жазылған. 
Өтей батыр- Кіші Арғын руынан шыққан орта жүздің батыры. Ұрпақтары 
Қостанай облысында тұрады. Еділ бойының қалмақтары қазақ жеріне шабуыл 

---

251 
жасағанда, Орта жүзден келген қолды басқарған осы Өтей батыр болатын. Оның 
6 ұлы да атақты билер, батырлар болған. 
Бір ұлы Бекбаулы Түркістандағы Қожа Ахмет Йассауи кесенесінің іргесіне 
жерленген. 
35 жасында қалмақтармен соғысып, мерт болған Өтей есімі ұмытылмайды. 
Екінші бөлім бойынша біздің өңірдегі атақты адамдар Мұрат ақын, Есбай 
күйші, Бөкен би, Ығылман ақын т.б есімдері мен елге сіңірген еңбектерімен 
танысады. 
Мұрат Мөңкеұлы Қарабаудағы Мән жайлауында дүниеге келген. «Үш 
қиян», «Шалгез» толғауларын жазған. 
Ығылман Шөреков –ақын, Тайсойған өңірінде өмірге келген. «Исатай - 
Махамбет» дастанын жазған. Халел Досмұхаммедов – ғалым, жазушы, дәрігер. 
«Аламан» кітабында батырлар, ақындар туралы тарихы деректерді жазған. 
Бүгінге дейін Мұрат ақын, Шернияз, Исатай туралы тың мәліметтерді жеткізген 
энциклопедист – ғалым. 
Мұрат ақынның «Үш қиян », «Шалгез» шығармаларында 140 – тай жер – 
су атаулары кездессе , соның 30-40 – тайы біздің өңірдегі жерлер. 
С.Жұрынбайұлы- ның өлеңдерінде Қарабау, Тайсойған өңіріндегі жер-су 
атаулары түгелге жуық жырға қосылған. 
«Ойылда, Қиыл мекенім 
Туған жерім Тайсойған. 
Айтпай неғып кетемін, 
Қызылқоға, Сарыкөл, Қарабау 
Жоқ еді тіпті бөтенің- деп толғаған.[5, 197 б] 
Өткен ғасырдың 70-80 жылдары жерлес жазушы Б.Аманшин «Қарабау- 
Қаракөлім» өлеңінде : 
«Қарабау, Қаракөлім, Қызылқоғам, 
Жайдары жаздай ыстық жүзің маған. 
Сыйлады азаматтың ықыласын 
Сыйлады махаббатын, қызын маған»[9, 117б]- деп жырласа, 
Ақын Д.Қанатбаев 
«Қайдасың сен, Қарабау-Қаракөлім, 
Топырағыңнан бойтұмар тағар едім. 
Қара болсаң қара бол, Қара орманым, 
Қайта тусам- тек сені қалар едім»- деп шумақтайды. 

---

252