Saqlash vazirligi toshkent farmatsevtika instituti dori turlari texnologiyasi kafedrasi

Ajratma hajmi va turining ekstraksiya vaqtiga ta‘siri
31
12- jadval
Ajratmaning turi
Vaqti, min
Damlash vaqti
Sovutish vaqti
Damlama 1 litr gacha
15
45 minutdan kam emas
qaynatma 1 litr gacha
30
10 minut
Damlama 1dan 3 litrgacha
25
45 minutdan kam emas
qaynatma 1dan 3 litrgacha
40
10 minut
Damlama ―Cito!‖
25
Oqib turgan suv ostida
16 - Ma‘ruza.
MAVZU 16. 
Suvli ajratmalarning xususiy texnologiyasi, sifatini baholash. Mualliflik
tarkiblar
Ma‘ruza maqsadi:
O‘simlik xom ashyosining xususiyatiga, tarkibidagi moddalarga qarab
dori tayyorlash texnologiyasini tanlay bilish va asoslash. Qaynatma va damlamalarga dori 
moddalarini ko‘shish tartibini o‘rganish.
Reja:
Damlama va qaynatma tayyorlashning o‘ziga xos usullari :
Alkaloid saqlovchi o‘simliklardan ajratma tayyorlash
Yurak glyukozidlari saqlovchi o‘simliklardan ajratma tayyorlash
Antroglyukozid saqlovchi o‘simliklardan ajratma tayyorlash
Oshlovchi modda saqlovchi o‘simliklardan ajratma tayyorlash
Efir moyi saqlovchi o‘simliklardan ajratma tayyorlash
Shilimshiq saqlovchi o‘simliklardan ajratma tayyorlash
Tayanch atama va iboralar: 
suvli ajratmalarning, maydalik darajasi, xom-ashyo suv
shimish koeffitsienti, maxsulot nisbati, konsentratsiyalar farqi, xarorat tasiri, molekulyar 
diffuziya, konvent diffuziya.
Alkaloid saqlovchi o‘simliklardan damlama va qaynatma tayyorlash
31
I
.I. Krasnyuk, G.V. Mixaylova, L. I. Muradova Farmatsevtichesaya texnologiya texnologiya lekarstvennqx form.-
«GEOTAR-Media».- Moskva.-2011. (558 bet)

---

14-rasm. Suvli ajratmalar olinishining texnologik jarayoni.
32
Alkaloidlar o‘simliklarda asos holida bo‘ladi. Tuz holidagi alkaloidlar suvda yaxshi eriydi. 
Asos holidagi alkaloidlarni eruvchanligini oshirish uchun tuz holiga o‘tkaziladi va bu maqsadda 
0,83% xlorid kislotasi 1% limon kislotasi va vino kislotasidan foydalaniladi.
Xin o‘simligi po‘slog‘idan damlama tayyorlashda boshqalarga nisbatan 0,8% xlorid 
kislotasidan foydalangan ma‘kul. SHoxkuyadan damlama tayyorlanganda shu kislotadan xom 
ashyo tarkibidagi alkaloid miqdoriga 4 barobar ko‘p miqdorda qo‘shiladi. SHoxkuyadan 
(sporыnya) suvli ajratma olish uchun A. L. Ledneva ko‘rsatmasi bo‘yicha qaynayotgan suv 
hammomiga 30 min davomida qo‘yiladi va tezlik bilan sovutiladi, chunki shoxkuya alkaloidlari 
issiqlikka 
chidamli 
emas. 
Shuning 
uchun 
ham 
shoxkuyadan 
damlama 
emas, 
qaynatmatayyorlanadi. SHoxkuyaning yangi maydalangani ishlatilishi kerak, chunki uni 
tarkibidagi yog‘lartez achish xususiyatiga ega. Termopsis o‘simligidan damlama tayyorlashda
32
Гаврилов А.С. Фармацевтическая технология. Изготовления лекарственных препаратов.-
«ГЭОТАР-Медиа».- Москва.-2016. (760 bet)

---

uning tarkibidagi alkaloidni tuz holiga o‘tkazish shart emas, chunki bu o‘simlikda alkaloidlar 
asos holdagisi ham, tuz holdagisi ham suvda yaxshi eriydi. Agar o‘simlik XI DF da ko‘rsatilgan 
miqdordan ya‘ni 1,5% dan ko‘p alkaloid saqlasa, olingan o‘simlik miqdori quyidagi formula 
bo‘yicha hisoblanadi:
Masalan: 200 ml termopsis damlamasi tayyorlash kerak bo‘lsin.
Rp.: Infusi herbae Thermopsidis 200 ml
D.S. bir osh qoshiqdan kuniga 3 mahal ichilsin.
O‘simlik o‘z tarkibida 1,6% alkaloid saqlaydi. Buning uchun o‘simlik miqdori topiladi.
Termopsis 1:400 nisbatda tayyorlanadi. 200 ml damlama uchun 0,5 g olish kerak.
Alkaloid miqdori ko‘p bo‘lgani uchun bu miqdor qaytadan hisoblanadi.
X 
 
0,15

1,5
=
0,47
1,6
0,5 — olinishi kerak bo‘lgan o‘simlik miqdori.
1,5% — DF bo‘yicha o‘simlik saqlash kerak bo‘lgan miqdor.
1,6% — o‘simlik saqlagan alkaloid miqdori.
0,47 — qaytadan hisoblangan o‘simlik miqdori.
Agar o‘simlik 1,5% dan kam alkaloid saqlasa, bunday xom ashyodan damlama va
qaynatma tayyorlanmaydi.
Alkaloid saqlagan o‘simliklardan suvli ajratma tayyorlashda qo‘shiladigan kislota miqdori
xom ashyo tarkibidagi alkaloidlar miqdoriga teng miqdorda olinadi.
100,0 — 1,6
0,47 — x
x = 0,0075 g alkaloid
0,83 — 100,0
0,0075 — x
x = 0,9 ml suyultirilgan xlorid kislota kiritiladi.