Saqlash vazirligi sh. S. Shoyimova, M. K. Xoshimova, sh. R. Mirzayeva, M. M. Qo

5.6-chizma. «Individuallashtirishgan 
o’qitish»ning blok-sxemasi
 

---

 
 
 
 
 
 
5.7-chizma. Individuallashtirilgan o’qitishning texnologik sxemasi
 
182
 

---

183
 
 
5.5.
 
Dasturlashtirilgan o’qitishtexnologiyalari (B.P. Bespalko)
 
 
Dasturlashtirilgan o’qitishpedagog va talabaga zarur bo’lgan tezkor 
ichki  va  tashqi  qaytuvchan  aloqa  shaklida  amalga  oshiriladi.  Ichki 
qaytuvchan  aloqa  –  talabaning  o’zi  tomonidan  bajariladigan, 
o’quvmaterialining  o’zlashtirilishini  muttasil  tahlil  qilib  borish. 
Tashqi  qaytuvchan  aloqa  –  pedagog  yoki  boshqaruvchi  - 
o’qituvchiqurilma  tomonidan  o’quvmaterialining  talaba  tomonidan 
o’zlashtirilishini muttasil baholab borish. 
Dasturlashtirilgan o’qitishning asosiy afzalliklarida biri doimo o’z- 
o’zini  nazorat  qilish  va  talabalarning  o’quvmateriali  ustida  ishlash 
jarayonida ularning  bilim, ko’nikma va  malakalarni  o’zlashtirishlari 
ustidan  nazorat  qilishdir.  Talabalar  o’z-o’zlarini  nazorat  qilishlari 
bajarilgan jarayon natijalarini namuna bilan solishtirib ko’rish orqali 
amalga  oshiriladi.  Namuna  esa,  dasturning  har  bir  qadamdagi  ichki 
teskari aloqa materiallarida keltiriladi. Tashqi teskari aloqani amalga 
oshirish,  ya’ni  o’qituvchitomonidan  nazorat  qilish  ancha  murakkab 
ishdir.  Nazorat  qilishning  uzluksizligini  ta’minlash  maqsadida  turli 
xil nazorat qiluvchi qurilmalar qo’llaniladi. 
Dasturlashtirilgan  o’qitish  jarayonida  talabalar  juda  faol 
ishlaydilar.  Talabalar  egallagan  bilim  albatta  oldindan  tuzilgan 
dasturning qanchalik darajada to’g’riligiga bog’liq. Dasturlashtirilgan 
o’qitishning  yana bir  xususiyati  shundaki, u  o’qituvchiga juda katta 
imkoniyatlar ochib beradi, ya’ni, o’qituvchiijodiy ishlarini olib borishi 
hamda  talabalar  bilan  ko’proq  mustaqil  ishlashi  uchun  imkoniyat 
yaratiladi. 
Dasturlashtirilgan o’qitish XX asrning 50-yillar boshlarida 
paydo  bo’lib,  amerikalik  psixolog  B.Skinner  nomi  bilan  bog’landi. 
U  materiallarning  o’zlashtirilishini  boshqarishning  samaradorligini 
oshirishda  axborotlarni  qismma-qism  uzatishning  muntazam  dasturi 
asosiga qurish va uni nazorat qilishni tavsiya etdi.
 
N.Krauder  tarmoqlangan  dasturni  ishlab  chiqdi,  unda  nazorat 
natijalariga  ko’ra  ta’lim  oluvchilarga  mustaqil  ishlar  uchun  turli 
xildagi materiallar tavsiya etiladi.
 
G.K.Selevko dasturlashtirilgan o’qitishga quyidagi ta’rifni beradi, 
ya’ni dasturlashtirilgan o’qitishdeganda, o’qitishuskunalari (EHM,
 

---

184
 
 
dasturlashtirilgan darslik, trenajer va b.) yordamida dasturlashtirilgan 
o’quv  materialining  o’zlashtirilishini  boshqarishni  tushunadi. 
Dasturlashtirilgan  o’quv  materiali  muayyan  mantiqiy  izchillikda 
beriladigan  nisbatan  katta  bo’lmagan  o’quvaxborotlari  (“kadrlar”, 
“fayllar”, “odimlar”) seriyasidan iborat bo’ladi.
 
V.P.Bespalko  bilish  faoliyatini  tashkil  etish  va  boshqarish 
namunasidagi  pedagogik  texnologiya  tasnifini  tavsiya  etdi. 
O’qituvchiva  ta’lim  oluvchi  (boshqariluvchi)  munosabatlarini 
quyidagicha belgilaydi:
 

 
berk (ta’lim oluvchilarning nazorat qilinmaydigan  va
 
tuzatilmaydigan faoliyati);
 

 
davriy (nazorat, o’z-o’zini nazorat qilish, o’zaro nazorat);
 

 
tarqoq (frontal) yoki yo’nalganlik (individuallik);
 

 
qo’l (og’zaki) yoki avtomatlar (o’quvvositalari) orqali.