«Sanoatni axborotlashtirish» fakultеti «Axborot tizimlari tеxnologiyalari» kafеdrasi

Yaqqol ko'rinmaydigan qutbli generatorlarning birlamchi dvigateli sifatida bug' trubinasi qo'llanilgani uchun bunday generatorlar tubogeneratorlar deb ataladi. issiqlik elektr styasining turbinasi valiga bevosita biriyuiriladigan sinxron generator. T. gorizontal vaziyatda ishlaydigan elektr mashina. Uning uyg’otish chulg’ami rotoryaa, 3 fazali ish chulg’ami esa cmamopua joylashgan.
Uyg’otish chulg’ami elektr mashinalar.

Uyg’otkichi chulg’amidan tok bilan ta’minlanadi. Stator korpus (tana) va chulg’amlar joylashtiriladigan o’yiklari bor o’zakdan iborat. O’zak elektrotexnika po’lati listlaridan yig’ilgan bir necha paketdan tayyorlanadi. O’zak payvandlab tayyorlangan po’lat korpusga joylashtiriladi. T. havo yoki vodorod bilan sovitiladi. Yirik T.larda aralash sovitish tizimi qo’llanadi. Mac, stator va rotor chulg’amlari suv bilan, stator o’zagi esa vodorod bilan sovitiladi. Atom elektr styalarida ikki juft qutbli rotordan foydalaniladi (qarang Generator).
Asinxron elektr mashina — Rotorining aylanish chastotasi stat-rinint magnit maydoni aylanish chas-totasiga mos kelmaydigan o’zgaruvchan tok elektr mashinasi. Asosiy qismlari: staninaga o’rnatilgan po’lat o’zak va o’zakka o’ralgan chulg’amlardan iborat stator hamda o’qqa o’rnatilgan va ariqchalariga chulg’amlar joylashtirilgan po’la o’zakdan iborat rotor. Rotor o’zagi ham, stator o’zagi ham po’lat plastinalardan yig’iladi. Chulg’amlarning bir-biriga o’zaro ulanishi va manbadan tok bilan ta’minlanishi usuliga ko’ra stator bir, ikki, uch va ko’p fazali qilib tayyorlanishi mumkin. Uch va ko’p fazali chulg’amlar o’zaro yulduzcha, uchburchak va ko’pburchak shaklida ulanadi. Chulg’amlarining tayyorlanishiga ko’ra, rotor qisqa tutashtirilgan va fazarotorli xillarga bo’linadi.
Stator bilan rotor orasidagi havo tirqishi iloji boricha kichik (0,025 mm gacha) qilinadi. Asinxron elektr aylanish chastotasiga bog’liq bo’ladi va iste’mol qilinadigan tok chastotasi hamda mashinaning juft qutblar soni bilan aniqlanadi. Sirpanish (siljish) qiymatiga qarab, Asinxron elektr mashinani asinxron elektr dvigatel va asinxron generator sifatida ishlatish mumkin.
Asinxron mashinasining turlar bir necha xil bo’lib.
Kollektorli mashina – o’zga ruvchan va o’zgarmas tokka mo’ljallangan elektr mashina. Rotorning chulg’ami kollektor bilan tutashtirilgani tufayli shunday atalgan. Turlari: kol-lektorli generator, kollektorli dvigatel va kollektorli chastota o’zgartirgich. Kollektorli generator dan, asosan, 3 fazali o’zgaruvchan tok manbai sifatida foydalaniladi. Vir fazali va 3 fazali kollektorli dvigatel uy-ro’zg’or elektr asboblarida (bir fazalisi), tezligini keng miqyosda rostlab tursa bo’ladigan kuvvatli elektr asboblarda (bosmaxona, to’qimachilik korxonalari elektr mashinalari hamda metall kesish stanoklarida) (uch fazalisi) ishlatiladi. Kollektorli chastota o’zgartirgichlar elektr mashinalar kaskadi (qarang Kaskad) tarkibiga kiradi qamda ulardan asinxron elektr dvigatelt tok va kuchlanishlar fazasi siljishining o’rnini qoplash uchun foydalaniladi. Yarimo’tkazgichlar texnikasi taraqqiy etishi munosabati bilan kollektorli chastota o’zgartirgichlar o’rniga, asosan, yarimo’tkazgichli chastota o’zgartirgichlar ishlatilmokda.
Sinxron generator (yun. synchrenos — bir vaqtli va generator) — generator rejimida ishlaydigan o’zgaruvchan tok elektr mashinasi; sinxron mashina. Odatda, sinxron mashina 3 fazali (generator, dvigatel, kompensator) bo’ladi. Sanoat chastotali tok hosil kilish uchun rotorlari bug’ turbinalari (turbogeneratorlar) yoki suv turbinalari (gidrogeneratorlar) bilan harakatlantiriladigan S. g .lar keng ishlatiladi. Shuningdek, gaz turbinasi,ichki ye’nuv dvigateli, elektr dvigatellaridan harakatlanadigan S.glar qam bor. S.g . rotorining chulg’amlari alohida generator yoki to’g’rilagichdan o’zgarmas tok bilan ta’minlanadi. Rotor aylanganda uning magnit maydoni statorda o’zgaruvchan elektr yurituvchi kuch (e.yu.k.) hosil qiladi. Sinxron generatork. kiymati rotor chulgamidagi tokni o’zgartirish yo’li bilan rbstlanadi. S.g .lardan o’zgarmas chastotali o’zgaruvchan tok manbai sifatida foydalaniladi; ular elektr st-yalari, elektr qurilmalari va boshqalarga­_o’rnatiladi.