Sanoat xavfsizligi

1-Amaliy Ish. Xavfli ishlab chiqarish ob'ektlarini aniqlash

Ishning maqsadi:

Xavfli ishlab chiqarish ob'ektini (HPO) aniqlash - ekspluatatsiya qilinadigan
ob'ektlardagi xavf belgilarini aniqlash va aniqlash jarayoni, so'ngra tasdiqlangan ro'yxatga muvofiq ob'ektni nomlash va aniqlangan xavfli ishlab chiqarish ob'ektlariga xavf sinfini berish.

Bugungi bo‘lib o‘tgan “Havfli ishlab chiqarish ob’ektlarida sanoat xavfsizligi to‘g‘risidagi matbuot anjumanida o‘tgan yillar davomida qonun talablari nazorat osti korxonalar tomonidan bajarilishi xolati bo‘yicha atroflicha axborot berildi va kelajakda korxonalarda Qonun talablari bajarilishida og‘ishmay bajarilishi kerak bulgan ishlar bo‘yicha muxim tavsiyalar berildi.

Xammamizga ma’lumki, xar yili yurtimizda yangi zamonaviy, ilg‘or texnologik jixozlangan ishlab chiqarish korxonalari ishga tushirilmoqda va ularda albatta xavfli ishlab chiqarish tenologiyalari yoki qurilmalari ishlatiladi. Xozirda jami 37 mingdan ortiq xavfli shlab chiqarish ob’ektlarida 158 mingdan ortiq xavfli texnik qurilmalar ishlatilmoqda.
O‘ta muxim bunday soxani tartibga solish va munosabatlarni tizimlashtirish maqsadida O‘zbekiston Respublikasining xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining sanoat xavfsizligi to‘g‘risida qonuni 2006 yil 28 sentyabr kuni qabul qilingan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi huzuridagi Yer qa’rini geologik o‘rganish, sanoatda, konchilikda va kommunal-maishiy sektorda ishlarning bexatar olib borilishini nazorat qilish davlat inspeksiyasi sanoat va radiatsiya xavfsizligi, kon munosabatlari sohasidagi, respublika hududidagi barcha yuridik va jismoniy shaxslarning sanoat va radiatsiya xavfsizligi, yer qa’ridan foydalanish va ularni muhofaza qilishga doir qonun hujjatlari va normativ-texnik hujjatlar talablariga rioya etishlari yuzasidan davlat nazoratini, shuningdek davlat tomonidan tartibga solish bo‘yicha boshqa chora-tadbirlarni amalga oshiruvchi maxsus vakolatli davlat boshqaruvi organi hisoblanadi.
Davlat inspeksiyasiga O‘zbekiston Respublikasining 11 ta qonuni O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti va Hukumatining 70 ta qarorlari bilan yuklatilgan 400 ga yaqin funksional vazifalar asosida Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Bandlik va mexnat munosabatlarivazirligi, O‘zbekiston Respublikasi ekologiya va atrof-muhitni muxofaza qilish davlat qo‘mitasi, Geologiya va mineral resurslar davlat qo‘mitasi, Kasaba uyushmalari federatsiyasi va boshqa davlat boshqaruvi organlari xamkorligida faoliyat yuritadi.
Davlat inspeksiyasi:
• ko‘mir, kon-ruda va noruda, kimyo, metallurgiya, neft va gaz qazib olish, neft va gazni qayta ishlash sanoatida, geologiya-qidiruv ishlarida, magistral neft-gaz va ularni uzatishda, ishlab chiqarish jarayonida gazdan foydalanishda, portlash va yong‘in xavfi bo‘lgan ob’ektlarda, donni saqlash hamda qayta ishlash ob’ektlarida, yer osti ishlarida, transport va gidrotexnika qurilishlarini olib borishda, portlash va yong‘in xavfi bo‘lgan qurilish ob’ektlarida va boshqa tarmoqlarning xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarida;
• sanoat portlovchi moddalari va portlatuvchi vositalarni ishlab chiqarish, saqlash, ishlatish va hisobga olishda;
• neft mahsulotlarini, tabiiy va suyultirilgan (propan-butan) gazlarni tashish, saqlash va ulardan foydalanish bilan bog‘liq ob’ektlarni loyihalash, qurish, ishlatish va ta’mirlashda;
• yer qa’ri boyliklaridan foydalanishda va ularni muhofaza qilishda, kon ishlarini geologiya-marksheyderlik xizmatlari bilan ta’minlashda, shu jumladan, uglevodorod konlarini qidirishda, neft va gaz quduqlarini qazishda, ularni sinab ko‘rishda va ishlatishga tayyorlashda;
• radioaktiv materiallar, ionlovchi nurlanish manbalari mavjud bo‘lgan buyumlarni tashish, saqlash, ulardan foydalanish va ularni ko‘mib tashlash va hisobga olishda, yadro ob’ektlaridan va ionlovchi nurlanish manbalaridan foydalanishda;
• ko‘tarish inshootlarini, bug‘ va suv isitish qozonlarini, bosim ostida ishlaydigan idishlarni, bug‘ va issiq suv quvurlarini, shuningdek nazorat ostidagi boshqa ob’ektlarni ishlab chiqish, loyihalash, tayyorlash, montaj qilish, ta’mirlash va ulardan foydalanishda;
• xavfli yuklar va portlovchi moddalarni tranzit tashishda o‘z vakolatiga muvofiq davlat nazoratini amalga oshiradi.
Davlat inspeksiyasi o‘ziga yuklangan vazifalar va funksiyalarni bevosita, shuningdek o‘z tarkibiy bo‘linmalari va 14ta viloyatlarda joylashgan mintaqaviy inspeksiyalar xamda idoraviy mansub tashkilotlari (Harbiylashtirilgan kon-qutqarish qismi, "Kontexnazorato‘quv" ilmiy-texnik markazi UK, "Sanoat xavfsizligi" ko‘maklashish markazi" UK va "Laboratoriya" UK) orqali amalga oshiradi.
Davlat inspeksiyasi o‘z faoliyatida 1000 dan ortiq normativ huquqiy va normativ texnik xujjatlar asosida davlat nazoratini yuritadi. Jumladan, xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarida sanoat xavfsizligi qonuni talablari asosida umumiy soni 200 tadan ortiq bo‘lgan normativ xujjatlardan iborat bo‘lgan bazasiga ega. Shulardan 59 ta hujjat normativ-huquqiy sifatida qabul qilinib, O‘zbekiston Respublikasi Qonun hujjatlari ma’lumotlari milliy bazasi www.lex.uzxamda Davlat inspeksiyasining rasmiy veb saytlarida joylashtirilgan.
Ta’kidlab o‘tish joizki, “Sanoatgeokontexnazorat” davlat inspeksiyasi tomonidan xozirgi kungacha tasdiqlanib kelinayotgan normativ-xuquqiy va normativ-texnik hujjatlar sanoat xavfsizligining xolatini mustaxkamlash, sodir bo‘layotgan baxtsiz xodisalar va avariyalar sonini kamaytirish uchun xizmat qilmoqda.
Xozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasi "Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarining sanoat xavfsizligi to‘g‘risida”gi qonunini amalga oshirishga qaratilgan qo‘shimcha chora-tadbirlar belgilanib, 4 ta Vazirlar Maxkamasinig qaror loyixalari o‘rnatilgan tartibda ishlab chiqilmoqda. Bular Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlaridagi texnik qurilmalarni ekspertizadan o‘tkazish qoidasi, Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish tartibi, Xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarida ishlab chiqarish nazoratining tashkil qilinishi to‘g‘risidagi Nizomlar.
O‘zbekiston Respublikasi Texnik jihatdan tartibga solish to‘g‘risidagi qonunga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 2017 yil 6 oktyabrda 801-sonli “Liftlarning xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglament” qarori qabul qilindi Ushbu reglament lift qurilmalaridan to‘g‘ri foydalanish, ularga bo‘lgan umumiy texnik talab va xizmat ko‘rsatish bo‘yicha talablarni o‘z ichiga olgan.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 2017 yil 30 oktabrdagi 880-sonli “Gaz xolatidagi yoqilg‘ida ishlovchi apparatlarning xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglament” qarori qabul qilindi.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining qishloq xo‘jaligi maxsulotlarini ishlab chiqarishni kengaytirish, dala va bog‘dorchilikni rivojlantirishga qaratgan e’tiborlari va bir qator qarorlari talablarini bajarilishi hamda tadbirkorlarga yanada qulaylik yaratish maqsadida, xozirgi kunda qishloq xo‘jaligida foydalanilayotgan zamonaviy tabiiy gaz yoqilg‘isida ishlaydigan qishloq xo‘jaligi texnikalarini joyida yoqilg‘i bilan ta’minlash va bu bilan ish samaradorligini oshirish maqsadida “Sanoatgeokontexnazorat” Davlat inspeksiyasi va manfaatdor vazirlik va idoralar bilan xamkorlikda “Ixchamlashtirilgan (modulli) statsionar va ko‘chma gaz to‘ldirish kompressor stansiyalarini xavfsiz ekspluatatsiya qilish bo‘yicha maxsus texnik reglament” ishlab chiqildi. Ushbu maxsus texnik reglament belgilangan tartibda “O‘zstandart” agentligi tomonidan 2018 yil 28 fevral kuni MTR.009:2018-son bilan tasdiqlandi.
O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi Senatining 2017 yil 29 martdagi SQ-164-III-son qarori bilan yuborilgan Parlament so‘rovida ko‘tarilgan masalalar hamda chora-tadbirlar rejasi bilan belgilangan topshiriqlar ijrosini ta’minlash maqsadida, inspeksiyamiz tomonidan tegishli vazirlik va idora mutaxassislari bilan birgalikda “Attraksion va o‘yin qurilmalari, anjomlari va jihozlaridan foydalanish xavfsizligi to‘g‘risidagi umumiy texnik reglament” loyihasi ishlab chiqilib, tegishli vazirlik va idoaralarga ko‘rib chiqish uchun yuborilgan.
2015 yil15 maydagi O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining “Xususiy mulk, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni ishonchli himoya qilishni ta’minlash, ularni jadal rivojlantirish yo‘lidagi to‘siqlarni bartaraf etish chora-tadbirlari to‘g‘risida”gi PF-4725-sonli Farmonining mazmun va moxiyati, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 5 oktabrdagi PF-4848-sonli Farmoni, xamda “Tadbirkorlik faoliyatini qo‘llab-quvvatlash va tadbirkorlik sub’ektlarining huquqiy himoyasini yanada kuchaytirish bo‘yicha” va tadbirkorlarga qulay sharoitlarni yaratish maqsadida Davlat inspeksiyasi tomonidan nazorat ostidagi korxona va tashkilotlarda xodimlarni bilim darajalarini oshirish, sodir bo‘lishi mumkin bo‘lgan avariya va baxtsiz hodisalarni oldini olish maqsadida xisobot davrida sanoat havfsizlik talablarini tushuntirish borasida 468 ta seminar-yig‘ilishlari o‘tkazildi, mazkur seminar-yig‘ilishlarda 6000 dan ziyod xodimlar qatnashdi, shuningdek ommaviy axborot vositalarida 200 ga yaqin chiqishlar qilindi.

Shuningdek, 2017 yil davomida xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarida sanoat xavfsizligi qoidalariga amal qilmagan va xavfsiz ish sharoitlarini ta’minlab bermagan 10 ta raxbar va injener texnik xodimga nisbatan lavozimga loyiqligi masalasi bo‘ycha yuqori turuvchi raxbariyatiga takliflar kiritildi va bulardan 9 ta raxbar lovozimidan ozod etilgan.

Hozirgi vaqtda Davlat inspeksiyasi o‘z faoliyatining asosiy mezoni sifatida nazorat profilaktika ishlariga qaratgan bo‘lib, bular natijasida joriy yil davomida xavfli ishlab chiqarish ob’ektlarida avariya va baxtsiz xodisalar soni sezilarli ravishda kamayishiga erishildi.
HIF identifikatsiyasining asosiy maqsadi xavfli ishlab chiqarish ob'ektlariga xos bo'lgan xavf belgilarini aniqlash, ob'ektni xavfli ishlab chiqarish ob'ektlarining ma'lum bir toifasiga kiritish va xavfli ishlab chiqarish ob'ektiga xavf sinfini berishdir. HIFlarni identifikatsiya qilish jarayonida olingan ma'lumotlar quyidagilar uchun ishlatiladi: ekspluatatsiya qilinadigan ob'ektlardagi xavf belgilarini aniqlash va aniqlash jarayoni, so'ngra tasdiqlangan ro'yxatga muvofiq ob'ektni nomlash va aniqlangan xavfli ishlab chiqarish ob'ektlariga
xavf sinfini berish.HIF identifikatsiyasining asosiy maqsadi xavfli ishlab chiqarish ob'ektlariga xos bo'lgan xavf belgilarini aniqlash, ob'ektni xavfli ishlab chiqarish ob'ektlarining ma'lum bir toifasiga kiritish va xavfli ishlab chiqarish ob'ektiga xavf sinfini berishdir. HIFlarni identifikatsiya qilish jarayonida olingan ma'lumotlar quyidagilar uchun ishlatiladi: