“sanoat va xizmat ko'rsatish sohalarining raqamli transforma t siyasi: tendensiyalar, boshqaruv, strategiyalar” Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman

“DIGITAL TRANSFORMATION OF INDUSTRY AND SERVICES: TRENDS, MANAGEMENT, 
STRATEGIES”
406
Экспорт рақобатбардошлигини таҳлил қилиш натижалари шуни кўрсатдики, 
Хитойга мевалар экспорти бўйича Ўзбекистоннинг потенциали асосан гилос, ўрик (ҳўл ва 
қуритилган), олхўри (ҳўл), узум (ҳўл) ва грек ёнғоғи ҳисобланади. Узум, гилос ва 
шафтолининг экспорт потенциали йиллик 486 млн. АҚШ доллари миқдорида баҳоланиб, 
бундан ташқари 115 млн. АҚШ доллари миқдоридаги ўрик ва олхўри етказиб бериш 
имконияти мавжуд. Аммо бугунги кунда мавжуд потенциалнинг 50 фоизга яқини амалга 
оширилмоқда. Ҳозирда бу борадаги Ўзбекистон экспорти диверсификацияланмаган ва 
асосан Евроосиё иқтисодий иттифоқи мамлакатлари – Қирғизистон, Қозоғистон ва Россия 
Федерацияси мамлакатлари билан чегараланиб қолмоқда ва Қозоғистонга экспорт 
қилинган гилос ўртача 1,77 АҚШ долларига сотилмоқда. Ушбу гилоснинг нархи Хитойда 
3,07 АҚШ доллари ва Кореяда 3,6 АҚШ долларига сотилмоқда. Хитой ва Корея 
мамлакатларига ҳўл мевалар экспорти бўйича баъзи қийинчиликлар мавжуд, масалан, 
йиғиб олинган маҳсулотни қайта ишлаш ва маркетинги, ишлаб чиқариш ҳажмининг 
чегараланганлиги (бозорда асосан майда ишлаб чиқарувчилар), яъни маҳсулотни бир 
жойда тўплашнинг қийинлиги, сифатнинг пастлиги ва моддий-техник ресурсларнинг 
етишмаслиги (суғориш, уруғлик ва кўчатлар етишмаслиги, ўғитлар етишмаслиги ва 
молиялаштириш муаммолари), ишлаб чиқариш ва сотиш борасидаги амалий 
тажрибаларнинг ҳамма ишлаб чиқарувчиларда етарли эмаслиги, совитиш ва сақлаш 
тизимларининг етишмаслиги, халқаро санитар ва фитосанитар талабларга жавоб 
бермаслиги, мева таркибида зарарли модаларнинг максимал даражадан ортиб кетиш 
ҳолатлари, экспорт билан боғлиқ мураккабликлар, логистика тизимларининг талаб 
даражасида эмаслиги, электрон савдоларнинг яхши ривожланмаганлиги.
Экспорт контрактини амалга ошириш жараёнида муҳим омил бўлиб, ҳамкорлар 
ўртасида жавобгарликларни ўзаро тақсимлаш ҳамда кўзда тутилмаган ҳолатлар юз 
бериши натижасида юзага келиши мумкин бўлган зарарларни қоплашнинг молиявий 
манбаларини белгилаб олиш ҳисобланади Ушбу масалада асосий тизим суғурта фаолияти 
ҳисобланади. Ўзбекистон суғурта бозорида экспортёрлар учун таклиф этилаётган суғурта 
хизматларининг турлари қуйидагилардан иборат: экспорт контрактлари суғуртаси, 
йўлдаги юклар суғуртаси, комплекс суғурта. Экспорт контрактлари суғуртаси сиёсий ва 
тижорат фаолияти билан боғлиқ ҳодисалар юз бериши натижасида чет эллик ҳамкор ёки 
унинг банкининг ёки Ўзбекистонлик экспортёр ёки унинг банкининг контракт 
мажбуриятларини экспорт жўнатмаси амалга ошгунича ёки жўнатма амалга ошгандан 
кейин бажара олмаслик ҳолатларидан суғурталашдан иборат. Ташқи савдо юклари 
суғуртаси ушбу юкни экспортёрдан импортёргача етказиб бериш жараёнида унинг қисман 
йўқотилиши, зарарланиши ёки тўлиқ йўқотилиши натижасида кўрилган зарарни қоплаш, 
шу билан бирга, уни ташиш, сақлаш, ортиш-тушириш жараёнларида юзага келадиган 
зарарларни қоплаб беришни кўзда тутади.
Ўзбекистон қишлоқ хўжалиги улкан экспорт салоҳиятига эга бўлиб, бу серқуёш 
заминда етиштирилаётган мевалар, сабзавот ва полиз маҳсулотлари дунё бозорларида 
мустаҳкам ўрин эгаллаши мумкинлиги тобора ойдинлашиб бормоқда. Буни дунё 
мамлакатларининг Ўзбекистонда етиштирилаётган мевалар ва бошқа қишлоқ хўжалиги 
маҳсулотларига бўлган талабининг ортаётганлигида кўриш мумкин. Ортиб бораётган 
бундай талабни эътиборга олган ҳолда қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини экспорт 
қилувчилар томонидан жаҳон бозорларига қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етказиб 
беришда агросаноат мажмуаси корхоналари ва унга хизмат кўрсатувчи корхоналар 
фаолиятни суғурталаш ва суғуртавий ҳимояни кенгайтириш айнан, ҳукуматимизнинг 
диққат марказида бўлиб келаётган стратегик масалалардан бирига айланиб бормоқда. 
Қишлоқ хўжалиги маҳсулотларини етиштирувчи аграр соҳа вакиллари ҳисобланган 
фермер хўжаликлари фаолиятини суғурталаш ҳукуматнинг доимий диққат марказида 
бўлиб келаётгани ва бу соҳада қулай имкониятлар яратилганига қарамай қуйидаги 
муаммолар қишлоқ хўжалигини суғурталашнинг кенгайишига тўсиқ бўлмоқда:
- қишлоқ хўжалигида юз бераётган турли табиий ҳодиса ва жараёнлар 
хусусиятларини илмий жиҳатдан ўрганиш, қишлоқ хўжалигини суғурталаш тамойиллари 
ва қоидалари етарли даражада ривожланмаган;

---