Саноат ва кишлок хужалик асослари ма

 
 
Mavzu: 
DEHQONCHILIK TARMOQLARI GEOGRAFIYASI 
 
 
 
REJA: 
1.
 
Umumiy ma’lumotlar. 
2.
 
Donli ekinlar. 
3.
 
Texnika ekinlari. 
4.
 
Bog’dorchilik. 
5.
 
Sabzovotchilik va polizchilik. 
 
Dehqonchilikka  don  xo’jaligi,  texnik  ekinlar  va  kartoshka 
yetishtirish,  sabzavotchilik,  polizchilik,  bog’dorchilik  va  uzumchilik 
kiradi. 
Don xo’jaligi 
Don  xo’jaligi  aholini  don  bilan,  chorvachilikni  esa  ozuqa  bilan 
ta’minlaydi.  Don  ekinlariga  bug’doy,  javdar,  makkajo’xori,  suli,  arpa, 
grechka, sholi va dukkakli don ekinlari kiradi. 
Bug’doy  jahon  aholisining  deyarli  yarmi  uchun  asosiy  oziq  manbai 
bo’lib  hisoblanadi  va  don  ekinlarining  28  foizini  tashkil  qiladi.  Bug’doy 

---

 
83 
pastroq  haroratda  o’sa  boshlaydi,  «qora»  sovuqqa  birmuncha  chidamli, 
o’sish  davri  qisqa.  Qurg’oqchilikka  chidamli  emas,  ammo  erta  o’sa 
boshlagani  va  yetilish  davri  qisqa  bo’lgani  uchun  yoz  quruq  va  issiq 
bo’ladigan rayonlarda ham yetishtiriladi. 
Bug’doy  70  dan  ortiq  mamlakatda  yetishtiriladi,  ammo  uning  80 
foizi faqat to’rtta davlatda yetishtiriladi: Xitoy, AQSH, Kanada, Argentina, 
Avstraliya,  Xindistoi,  Rossiya.  Eng  yirik  bug’doy  ekiladigan  mintaqalar 
AQSH va Kanada dashtlaridadir. 
Makkajo’xori  ham  don,  ham  oziq  sifatida  yetishtiriladi.  Ertapishar 
o’simlik, 10—12° haroratda o’sa boshlaydi, sovuqqa chidamsiz, sug’orilsa 
juda  yuqori  hosil  beradi.  Jahonda  yetishtiriladigan  donli  ekinlarning  25 
foizini  tashkil  qiladi.  Makkajo’xori  yetishtirish  bo’yicha  AQSH  dunyoda 
birinchi o’rinda turadi. Jahon bozoriga yetishtirilgan maxsulotning 10—15 
foizi chiqariladi. Makkajo’xori eksport qiladigan davlatlar AQSH, Kanada, 
Argentina,  Avstraliya,  Frantsiya;  import  qiladigan  davlatlar  G’arbiy 
yevropa davlatlari, Yaponiya, Rossiya. 
Sholi  ham  insoniyatning  yarmi  uchun  asosiy  oziq  manbai  bo’lib 
hisoblanadi va jahonda yetishtiriladigan don ekinlarida uning salmog’i 25 
foizni  tashkil  qiladi.  Suvni  ko’p  talab  qiladi,  12—15°  haroratda  o’sa 
boshlaydi,  tropik  kengliklarda  ko’proq  ekiladi.  Shu  sababli,  sholining  90 
foizi  Janubiy  va  Janubi-Sharqiy  hamda  Sharqiy  Osiyo  davlatlarida 
yetishtiriladi. Jahonda yetishtiriladigan sholining 38 foizi Xitoyda, 20 foizi 
Xindistonda ekiladi. Bundan tashqari, Yaponiya, Indoneziya, Bangladesh, 
Tailand, Filippin davlatlarida ham asosiy don ekini hisoblanadi. 
Javdar  hozirgi  paytda  kamroq  ekiladi,  u  sovuqqa,  qurg’oqchilikka 
chidamli,  past  haroratda  o’sa  boshlaydi,  tez  pishadi.  Shimoliy  o’lkalarda 
ko’proq ekiladi. 
Suli va arpa erta pishadi. Arpa past haroratda o’sa boshlaydi, «qora» 
sovuqqa chidamli, tez pishadi. Suli ham past haroratda rivojlana boshlaydi, 
ammo  o’sish  davri  uzoqroq,  qurg’oqchilikka  chidamsiz.  Nordon 
tuproqlarda  ham  o’sa  beradi.  Shimoliy  o’lkalarda  arpa  sulidan  ko’proq 
ekiladi,  chunki  «qora»  sovuqqa  chidamli  va  tezpishar  bo’lganligi  uchun 
qisqa  yoz  sharoitida  pishib  yetiladi.  Arpa  shuningdek  tog’larda  ham  ko’p 
ekiladi. 
Tariq  birmuncha  yuqori  haroratda  rivojlana  boshlaydi,  sovuqqa 
chidamsiz,  qurg’oqchilikka  chidamli.  Quruq  dasht,  mo’l  va  chala 
cho’llarda ko’proq ekiladi. 

---

 
84 
Grechixaning  o’sish  davri  qisqaroq,  (70—85  kun),  rivojlanish 
harorati  8°.  Shuning  uchun  kech  ekiladi.  Asosan  o’rmon  zonasining 
janubiy qismida ekiladi. 
Dukkakli don ekinlariga no’xat, mosh, loviya, yasmiq kiradi.