Sanoat texnologiyasi

9.2. Oddiy va oddiy bo’lmagan nurlar


Nurning ikkilanib sinishi vektorida hosil bo’lgan nurlarning biriga oddiy va ikkinchisiga g’ayrioddiy nurlar deyiladi. Yorug’likning sinish qonunlari o’rinli bo’lgan nurlarga oddiy nurlar deyiladi. Oddiy bo’lmagan nurlar uchun yorug’likning sinish qonunlari o’rinli emas. Oddiy nurlar uchun “ ” vektori kristallning bosh tekisligiga perpendikulyar yo’nalishda tebranadi va bunday nurlar uchun nurning sindirish ko’rsatkichi doimiy bo’ladi.
n₀ = const (9.1)
G’ayriyoddiy nurlar uchun “ ” vektorining tebranishi kristallning bosh tekisligida sodir bo’ladi va bunday nurlar uchun sindirish ko’rsatkichining qiymati
n₀ ≠ const (9.2)
bo’ladi.
9.3. Qutblantiruvchi prizmalar


Shotland olimi Nikol Uilyam tomonidan taklif etilgan polyarizator island shpatidan tayyorlangan ikkita (ABC va ABD) prizmadan iborat. Prizmaning optik o’qi AC qirra bilan 48⁰ li burchak tashkil qiladi.
ABC va ABD prizmalar kanada bal’zami bilan yelimlangan. Yelim qatlamining (rasmdagi AB qatlam) sindirish ko’rsatkichi (n₆ = 1,550) island shpatining



9.2-rasm. Yorug’likning qutblantiruvchi prizmadan o’tishi


oddiy nur uchun sindirish ko’rsatkichidan (n₀ = 1,65) kichik, g’ayrioddiy nur uchun sindirish ko’rsatkichi-dan (n_e = 1,515) katta.
Shuning uchun tabiiy yorug’lik Nikol prizmasining ACB qismida ikki yassi qutblangan nur (0 va e nurlar)ga ajralib, kanada bal’zamidan iborat AB qatlamga tushganda, ularning taqdiri turlicha bo’ladi:
oddiy nur optik zichligi kattaroq muhitdan optik zichligi kichikroq muhitga (n₀ > n₆) tushganligi tufayli, to’la ichki qaytish hodisasi ro’y beradi. Natijada oddiy nur prizmaning ABD qismiga umuman o’tmaydi va tashqariga chiqib ketadi. G’ayrioddiy nur esa kanada bal’zamining yupqa qatlamidan bemalol o’tadi, chunki n₀ > n₆ . Shu tariqa Nikol prizmasi (yoki oddiygina nikol) dan faqat g’ayriodiy nur o’tadi, uning tebranishlari prizmaning bosh tekisligiga mos bo’lgan tekislikda sodir bo’ladi. Shunday qilib, oddiy va g’ayrioddiy nurlarni o’zaro katta burchakka siljitib qutblangan nurlar sifatida qo’llash mumkin bo’ladi.