Sanoat texnologiyasi

Mavzuga doir test savollari
Teng qiyalikdagi interferensiya hodisasida qorong’i halqalar interferension manzaraning qayerida kuzatiladi?
markazida
sirtida
pastki qismida
qorong’i halqalar kuzatilmaydi


Yorug’likning to’lqin uzunligi, jismlarning o’lchamlari, ularning haroratga bog’liqligi kabi fizik parametrlarni qanday asbob yordamida o’lchash mumkin?
difraksion panjara
interferometr
fotometr
spektrofotometr


Sirtlarning sayqalligini nazorat qilishda qo’llaniladigan
mikrointerferometrlar qanday tuzilgan?
Interferometr va mikroskop
Spektrometr va interferometr
Spektrofotometr
Frenel ko’zgusi
1
Ekrandagi interferensiyani hisoblashda optik yo’llar farqi qanday hisoblanadi?
^k
2k 1

2

2xd
_{l2 l1}
l₁ l₂
l
x
d
3

5-§. YORUG’LIK DIFRAKSIYASI

5.1. Yorug’lik difraksiyasi


Yorug’lik difraksiyasi deb ataladigan hodisada, yorug’lik nurlari shaffofmas to'siqlardan egilib o'tib geometrik soya sohaga kirib boradi.
Difraksiya so'zi lotincha "difraksio" "egilib o'tish" so’zidan olingan. Masalan, nuqtaviy monoxromatik yorug’lik manbai M dan tarqalayotgan yorug’lik nurlarining yo'liga shaffofmas jismdan yasalgan disk shaklidagi T to'siq joylashtirilgan bo'lsin. Geometrik optika qonunlariga asosan, E ekranda T to'siqning soyasi doira shaklidagi qorong’i soha sifatida kuzatilishi lozim. Tajribada shu narsa kuzatiladi. Lekin to'siqdan ekrangacha bo'lgan masofa to'siq o'lchamlaridan bir necha ming marta katta bo'lsa, ekranda ketma-ket
yorug’ va qorong’i konsentrik halqachalar kuzatiladi (5.1-rasm).


б)



5.1 – rasm. Yorug’lik difraksiyasi

GYUYGENS XRISTIAN – (1629-1695). Golland fizigi. Mexanika, matematika va astranomiya yo’nalishida ilmiy izlanishlar olib borgan. Birinchi mayatnikli soatni ixtiro qilgan. Yorug’likning to’lqin optikasi asoschisi
Yorug’lik difraksiyasi deb, yorug’likni to’g’ri chiziq bo’ylab tarqalish qonunidan chetga chiqishiga aytiladi.
Gyuygens-Frenel prinsipi. Gyuygens prinsipiga ko’ra to’lqin fronti muhitning ma’lum bir

hisoblanadi, yorug’likning tarqalishida o’z nomi bilan ataluvchi prinsipni ilgari surgan. Yorug’likning ikki- lanib sinishini kashf qilgan va uning ma’lum qonuniyatlarini yoritib bergan. Island shpatining geometrik xarakte- ristikalarini aniqlagan. Kristallning o’qi tushun- chasini kiritgan. 1678-yilda yorug’likning qutblanishi kashf qilgan. Teleskopni takomillashtirgan va bu teleskop yordamida Saturn halqasini aniqlagan. Saturn- ning yo’ldoshi mavjudligini isbotlagan. Yo’ldoshlardan biri Titanning Saturn atrofida aylanish davrini aniqlagan.
chegarasiga yetib kelsa, bu muhitning har bir nuqtasi yangi to’lqinni tarqatuvchi manba bo’la oladi. Ikkilamchi manbalardan tarqaltilgan to’lqinlarning superpozitsiyasi yangi to’lqin fronti holatini belgilaydi.
Gyugens prinsipi asosan yangi to’lqin fronti yo’nalishini aniqlash imkoniyatini beradi, bu to’lqinning intensivligini Frenel prinsipiga asosan aniqlash mumkin. Bu prinsipga ko’ra manbadan tarqatilgan yorug’lik to’lqin frontini shunday ma’lum zonalarga ajratish mumkinkim, bu zonalardan tarqalayotgan nurlardan kuzatuvchigacha bo’lgan masofalar bir-biridan yarim to’lqin uzunlikka farq qiladi (5.2-rasm).

5.2 – rasm. Frenel zonalari

Har bir zonadan kelayotgan
to’lqinlar amplitudasining vektor yig’indisi yangi to’lqin fronti amplitudasi va unga bog’liq bo’lgan yorug’lik intensivlik qiymatini
aniqlaydi (5.3-rasm).





5.3-rasm. Frenel zonalari amplitudalari vektor yig’indisi

₀
A A A A A A A
^{A A A A A A} _{(5.3)
1 2 3 4 5} ^.... _{+ Am (5.2)}


²
_A ^{0 0} _A ^{2 2} _A ^{4 0}
_{0 0}


^R (5.1)
^{2 1 2 2 3 2 2}

Frenel zonalarning radiusi quyidagicha aniqlanadi:
k ab
a b