Sanoat tarmoqlarini boshqarish

1.1.1-jadvaldamarketingevolyusiyasiilmsifatidakeltirilgan 

1.1.1-jadval 

Marketingevolyusiyasiilmsifatida 

Yillar 

Nazariyasoslari 

Uslublari 

Qo‘llashsohasi 

1900-

1950 

Tovarhaqidao‘rganish, 

taqsimlashgamo‘ljalolis

h, 

sotishvaeksportnazariya

si 

Kuzatish,  

haridnivasotishnitahli

lqilish,extimollarnihis

oblash, iste’molpaneli 

Ommaviy 

tovar 

ishlabchiqarish, 

qishloqxo‘jaligitarm

og‘i 

1960 

Sotishhaqidao‘rganish, 

tovarga, 

sotishhajmigamo‘ljaloli

sh, 

dis-

Motivlartahlili, 

faoliyatnitadqiqqilish, 

modellashtirish 

Iste’molvositalariist

e’molchilari 

---

 

 

11 

tribyuterliknazariyasi 

1970 

Qarorqabulqilishvaxulq-

atvorniilmiyasoslari 

Faktoring, 

discriminant 

tahlil, 

matematikuslublar, 

marketingmodellari 

Ishlabchiqarishvo-

sitalarivaiste’molvos

italariiste’molchilari 

1980-

1990 

Holatlitahlil, 

menedj-

mentfunksiyasisifati-

damarketinghaqidao‘rga

nish, 

raqobatnitahlilnazariyas

i,ekologiyaasoslar,strate

gic marketing 

Pozitsiyalashtirish, 

klastertahlil, iste’mol- 

chilartipologiyasi,eks

pertiza,sababoqibatta

hlili 

Iste’molvositalari, 

ishlabchiqarishvosit

alari,  xizmatsohasi, 

foydako‘rmaydigant

ashkilotlariste’molc

hilari 

1990 

yildan  

Shudav

rgacha 

Tadbirkorlikqurolivafun

ksiyasisifatimar-

ketinghaqidao‘rganish, 

bozortarmoqlarinazari-

yasi, 

kommunikatsiyavao‘zar

ota’sirnazariyasi, 

ijtimoiyvaekologiksama

ragamo‘ljalolish 

Pozitsiyalashtirish, 

klastertahlil, 

iste’-

molchilartipologiyasi, 

raqobatchilarvaiste’m

olchilarnixulq-

atvorimodellari, 

benchmarketing, 

o‘yinnazariyasi 

Ishlabchiqarishvo-

sitalari, 

iste’molvositalari, 

xizmatsohasi, 

foydako‘r-

maydigantashki-

lotlar, 

davlattad-

birkorligisoxa-

sidagiiste’molchilar 

---

 

 

12 

 

Pozitsiyalashtirish, 

klastertahlil, 

iste’molchilartipologiyasi, 

raqobatchilarvaiste’molchilarnixulq-atvorimodellari, 

benchmarketing, 

o‘yinnazariyasiuslublarihamrivojtopdi. 

Ishlabchiqarishvositalari, 

iste’molvositalari, 

xizmatsohasi, 

foydako‘rmaydigantashkilotlar, 

davlattadbirkorligisohasidagiiste’molchilarqo‘llashsohasibundanmustasnoemas. 

Iqtisodiyotimizninginqirozlivaziyati, 

qondirilmagantalab, 

turmushdarajasiningpastligi, 

iqtisodiyvaijtimoiysohadagimuvozanatningyo‘qligiuchun, 

birqarashdamarketingdanfoydalanishmumkinemasdektuyuladi. 

Ammo 

masalaning  tub  mohiyati  shundaki,  marketing  mana  shu  kamchi-liklarni 

tugatishga yordam qiladi. Shuning uchun bizning iqtisodiyotimizda marketingdan 

foydalanish mumkin bo‘lib qolmasdan, balki zaruriyatdir. 

Marketingkorxonalarningbozordaishlashuslubi, bozormetodologiyasibo‘lib, 

iste’molchilarvaularningtalabistaklarinio‘rganish, 

ulargamostovarlaryaratish, 

narxbelgilash, 

tovarlarniyetkazibberish, 

taqdimetish, 

sotish, 

xizmatko‘rsatishniuyushtirishusullari, 

vositalari, 

tartib-

qoidalarimajmuihisoblanadi. 

Bularninghammasibirinchiasosiymaqsadgatalabbilantaklifnio‘zaromuvofiqlashtiri

shgaxizmatqiladi. 

Marketingniishlabchiqarishni, 

xizmatko‘rsatishniboshqarishvabozoryo‘nalishidagisavdo-

sotiqningyagonabirtizimisifatidaikkijihatdanqarabchiqishzarur. 

Birinchijihati 

– 

Marketingtadqiqotlaritadbirkorlikfaoliyatiniboshqarishdagimuayyantafakkurtarzi

daniborat, 

uningo‘zigaxostomonishundaniboratki, 

tadbirkorbozoryo‘nalishidafaoliyatolibboradi, 

ya’nian’anaviybo‘libqolgansotishtalablarigamoslashishdanbozortalablarigamoslas

hishgao‘tadi. 

Buesaboshqaruvchilar 

(menejerlar) 

vaumumantad-

---

 

 

13 

birkorlikfaoliyatidagiyanadayuqoriroqbosqichbo‘lib, 

tadbirkoryangiilg‘ortexnologiyagaasoslanganholda, 

texnologiyatalablaribilanginachek-lanibqolmay, 

pirovardmaqsad 

– 

bozortalablarigamoskeladi, 

buesaboshqaruvsohasidaqarorlarqabulqilishtarziniko‘pjihatdano‘zgartiribyuboradi

. 

Ishlabchiqariladiganmahsulotningtexnikaviyko‘rsatkichlaribi-

lanbirqatordauningiste’molsifatlarinitakomillashtirishgakattae’tiborberiladi. 

Ikkinchi  jihat  –  bu  marketing  bozorida  to‘g‘ridan  to‘g‘ri  olib  boriladigan 

faoliyat  deb  yuritiladi.  Agar  marketing  mahsulotlarni  sotish,  ishlab  chiqarishni 

boshqarish tizimi sifatida tadbirkorning ishonchli tayanchi hisoblansa, bozordagi 

bevosita faoliyatdan iborat bo‘lgan marketing tadqiqotlari tadbirkorning faoliyat 

yuritishini shakllantiradi, marketingning turli usul va vositalaridan tashkil topadi 

va jamlanib, marketing – “mix”ni vujudga keltiradi.  

Quydagi1.1.1-rasmdamarketing5Pkeltirilgan