«sanoat marketingi» kafedrasi

1.Merkantilizm iqtisodiy ta’limotining asosiy mohiyati. 

XV asr oxiri -XV11 asrlar davomida yangi iqtisodiy bilimlar merkantilizm 

va  u  bilan  bog‘liq  siyosat  paydo  bo‘ldi.  Bu  ta’limot  bo‘yicha  milliy  -  xalq 

boyligi  muomala  sohasida  yuzaga  keladi  (avvalgi  qarashlardan  prinsipial  farq 

qiladi).  Bu  ta’limotda  ikki  davrni  ajratish  mumkin:  1.  Ilk  Merkantilizm  yoki 

Monetarizm  (ya’ni pul degani) XV-XVI asrlarda (qisman XVII asrda) mavjud 

bo‘ldi  va  boylik  asosan  oltin,  kumush  va  boshqa  qimmatbaxo  javoxirlardan 

iborat  bo‘ladi,  degan  g‘oya  ilgari  suriladi.  Shunga  oid  siyosat  ham  olib 

borilgan,  unda  chetdan  imkoni  boricha  ko‘proq  -ko‘proq  nodir  metallar 

keltirish  va  ularni  chetga  kamroq  chiqarish  targib  qilingan.  2.  Rivojlangan 

Merkantilizm  ta’limotida boylik savdo-sotiq sohasidagi savdo balansi asosida 

yuzaga keladi, imkoni boricha ko‘proq eksport qilish va mumkin qadar kamroq 

import  qilish  g‘oyalari  ilgari  surilgan.  Merkantilizm  ayrim  mamalakatlardagi 

ko‘rinishi  milliy  xususiyat  kasb  etgan,  ayniqsa  Fransiyada  kolbertizm, 

Germaniyada  kameralistika  shakllari  yaxshi  ma’lum.  Bu  ta’limot  yangi 

tugilayotgan  jamiyat-kapitalizm  rivoji  uchun  ijobiy  progressiv  xarakterga  ega 

bo‘ldi.  Kapitalning  dastlabki  jamgarilishiga  imkon  yaratdi,  mustamlakachilik 

tizimini  qo‘llab-quvvatladi,    tovar  muomalasi  rivojiga  olib  keldi,  moliya 

tizimining  rivoji  tufayli  iqtisodiyot  jonlandi.  Merkantilizmda  davlat 

iqtisodiyotga faol ishtirok etish shart, shunga oid iqtisodiy siyosat ham yuzaga 

keldi. 

---

     

13 

Menkantalizm  tarixan  cheklangan  bo‘lsa  ham  (u  XVIII  asrda  to‘g‘ri  va 

qattiq tanqidga uchradi). Iqtisodiy bilimlar tarixida munosib o‘rinni egallaydi. 

Lekin  bu  ta’limot  va  unga  asoslangan  siyosatni  to‘la  amalga  oshirish  qanday 

oqibatlarga olib kelishi mumkinligi Jon lo tajribasidan ma’lum. Menkantalizm 

moliya tizimi va savdo rivojiga muxim xissa qo‘shdi.