Sanoat ishlab chiqarishni tashkil etish

Elektron hujjatlarning yuridik kuchi.

Bugungi kunda inson faoliyatining barcha sohalarini axborotlashtirish masalasi juda dolzarb va muhim ahamiyatga ega. Inson mehnatini abstraksiyalash va uni mashina mehnati bilan almashtirishga qaratilgan loyiha va dasturlar ishlab chiqilmoqda. Har qanday mamlakat taraqqiyotga erishishi uchun raqamli bilimlar va zamonaviy axborot texnologiyalarini joriy etishi zarur va shart. Bu yuksalishning eng qisqa yo’lidan borish imkoniyatini beradi. Hozirgi kunda inson hayoti va faoliyatining barcha sohalarga axborot texnologiyalari chuqur kirib bormoqda. Raqamli texnologiyalar nafaqat mahsulot va xizmatlar sifatini oshiradi, balki ortiqcha xarajatlarni ham kamaytiradi. SHu bilan birga, mamlakat rivojlanishga to’sqinlik qilayotgan eng og’ir illat – korruptsiya balosini yo’qotishda ham katta rolь o’ynaydi. O’zbekiston Prezidenti SHavkat Mirziyoyev ham ushbu soxaga katta e’tibor qaratib, 2020 yilning 21 yanvarida Oliy Majlisga qilgan Morojaatnomasida jumladan shunday dedilar: “Mamlakatimizda ilm-fanni yanada ravnaq toptirish, yoshlarimizni chuqur bilim, yuksak ma’naviyat va madaniyat egasi etib tarbiyalash, raqobatbardosh iqtisodiyotni shakllantirish borasida boshlagan ishlarimizni jadal davom ettirish va yangi, zamonaviy bosqichga ko’tarish maqsadida men yurtimizda 2020 yilga “Ilm, ma’rifat va raqamli iqtisodiyotni rivojlantirish yili”, deb nom berishni taklif etaman². Prezidentimiz o’z Murojaatnomasida raqamli iqtisodiyotga bir necha bor to’xtalib o’tdilar va “Raqamli O’zbekiston – 2030” dasturini ishlab chiqish vazifasini belgilab berdilar³.

Elektron hujjatlarning yuridik kuchi «raqamli – elektron imzo» (REI) mexanizmi asosida ta’minlanadi. Bu mexanizm yuborilgan elektron hujjatni muallifi xaqikatdan ham o’sha shaxs ekanligi va u yetkazib berish jarayonida o’zgartirilmaganligini isbotlash imkonini beradi. REI analog sifatida muallifning shaxsiy imzosini yoki yuridik shaxslar uchun esa tashkilot muxridan foydalanadi. REI ma’lumotlar blogiga kushib yuboriladi, bu esa blokni oluvchiga, uning manbasini, ma’lumotlarning saqlanganligini tekshirishga va shu orqali qalbaki hujjatlardan saqlanish imkonini beradi.
Ko’plab korxonalar elektron (qog’ozsiz) hujjatlar aylanishining avzalliklarini tan oladilar va bo’lar quyidagilardan iborat:

1. 
   Tayyorlanayotgan hujjatlarga o’zgartirish kiritishning osonligi;
   
2. 
   Hujjatga nafaqat matn ma’lumotlarini, balki multimedia ma’lumotlarini ham kiritish imkonining mavjudligi;
   
3. 
   Avvaldan tayyorlab qo’yilgan shakllardan foydalana olish imkoni;
   
4. 
   Ko’plab manzillarga ma’lumotlar uzatishning tezligining yuqoriligi;
   
5. 
   Qog’oz sarfining kamligi;
   
6. 
   Arxiv hajmining kichikligi;
   
7. 
   Axborotlar oqimni nazorat qilishning soddaligi;
   
8. 
   Ma’lumotlarni izlab topish va chiqarib olish tezligining yuqoriligi;
   
9. 
   Hujjatlarni ruxsat etilmagan hollarda kirishni cheklash va xodimlar o’rtasida ruxsat etishni toifalarga qarab chegaralash imkonining mavjudligi.
   

Elektron hujjatlar aylanishini tashkil qilish, hujjatlar bilan ishlash bo’limidagi xodimlar (kurerlar, devonxona xodimlari va boshqalar) sonini kamaytirish imkonini beradi. Elektron hujjatlar aylanishi sharoitida, hujjatlarga qo’yiladigan tashqi talablar o’zgarganida, uni o’zgartirishga ko’p vaqt ketmaydi, masalan ayrim hisobotlar o’zgarganida.

Elektron hujjatlar aylanishining avzalliklari yaqqol ko’zga tashlansada, lekin barcha korxonalarda ushbu tadbirlarni amalga oshirish uchun ma’lum holatlar to’sqinlik qilmoqda. Jumladan, ko’p korxonalarda lokal (korporativ) tarmoqlarning yo’qligi, sistemalarni ishlata oladigan mutaxassislarning kamligi va xakozolar. SHu bilan birga insondagi psihologik omil ham katta o’rin tutadi. Agar qog’oz hujjatda o’chirilgan , tuzatilgan joylari bo’lmasa bu hujjat ishonarli hisoblanadi va tan olinadi. Inson shunga o’rganib qolgan, elektron hujjatdan esa bunday me’zonlar bilan hujjatni asli ekanligini tekshirishning iloji yo’q, bu esa kishilarda elektron hujjatlarga nisbatan ishnochsizlikni uyg’otmoqda.
Elektron hujjatlarning avzalliklarni yana bir bor isbotlash uchun quyidagi jadvalni keltiramiz:
2-jadval