Sanoat ishlab chiqarishini tashkil etish

Tashkiliy o’zgarishlar. Ushbu faoliyat tashkilotning shunday shakllanishini nazarda tutadiki, bu shakllanish boshqaruvchi xodimlarning murakkab ishini, menejerlar fikrlash qobiliyatining rivojlanishini, strategik rejalashtirishning oldingi tajribalari hisobini olib borishni ta’minlaydi. Natijada, ushbu funksiya korxonada turli tashkiliy o’zgarishlarni o’tkazishda namoyon bo’ladi. Ularga boshqaruv funksiyalari, boshqaruv apparati ishchilari vakolati va huquqlarini qayta taqsimlash; strategik reja va boshqalarda ko’zda tutilgan maqsadlarga erishuvga ta’sir etuvchi rag’batlantirish tizimini yaratish va boshqalar kiradi. Ushbu tashkiliy o’zgarishlar tashkiliy strategik bashorat qilishning natijasi bo’lishi muhimdir.


3. Investitsiya strategiyasini shakllantirish va loyiha strategiyasini ishlab chiqish
Investitsiya faoliyatida strategik yo’nalishlarni ishlab chiqish, bu faoliyatni amalga oshirish siyosatiga asoslanadi.
Korxona investitsiya faoliyatida strategik yo’nalishlarni ishlab chiqishda quyidagi vazifalar hal qilinadi:

1. 
   Korxona rivojlanishida investitsiya turlarining o’zaro nisbatini aniqlash;
   
2. 
   Korxona investitsion faoliyatining tarmoq yo’nalishini belgilash;
   
3. 
   Investitsiya faolyatining hududlar yo’nalishi belgilash.
   

Korxona rivojlanishida investitsiya turlarining o’zaro nisbatini aniqlash, bu korxona faolyati funksional yo’nalishi bilan o’zaro bog’liq. Ko’p xollarda investorlar o’zlarining investitsion faoliyatini fond bozorida amalga oshiradilar. Bunda investorlar uchun qimmatli qog’ozlar bozorida o’z mablag’larini investitsiya qilish yaxshi samara berishi mumkin. Ularning uzoqqa mo’ljallangan investitsion faoliyatining asosiy shakli aksiya, obligatsiyalar va boshqa xil qimmatli qog’ozlar bo’lishi mumkin.
Bu vaqtda ba’zi bir korxonalar (investorlar) real investitsiyalarga mablag’lar sarflashni o’zlari uchun maqsad qilib qo’yishadi. Bu esa kelajakda korxona asosiy fondlarini yangilash, texnik qayta jixozlash bilan yangi raqobatbardosh mahsulotlar ishlab chiqarishga zamin yaratadi.
Bu esa korxonaning yangi tovar va hududiy bozorlarga kirishga imkon beradi.
Bunday korxonalarning moliyaviy investitsiya faoliyatidagi ishtirokini qisqa muddatli, ya’ni vaqtinchalik bo’sh mablag’larini bu investitsiya turiga qisqa muddatli yo’naltirish yoki ma’lum bir korxona moliya-xo’jalik faoliyati ustidan nazorat o’rnatishga yo’naltirilgan bo’ladi.
Korxona rivojlanishida investitsiya turlarining o’zaro nisbati, kompaniya yoki korxona hayotiy sikl bosqichlariga bog’liq bo’ladi.
Iqtisodiyotning umumiy holati barqaror bo’lmaganda, inflyatsiya darajasi yuqori bo’lsa, soliq siyosati doimo o’zgarib tursa, unda real investitsiyalar samaradorligi keskin kamayib ketadi va shu bilan birga investitsion risk oshib ketadi. Bunday holatda qisqa muddatli moliyaviy investitsiyalar samarali hisoblanadi.(shu shart bilanki, agar bu investitsiyadan olingan daromad darajasi, inflyatsiya darajasidan yuqori bo’lsa).
Bu shartlarni hisobga olgan holda korxona investitsion strategiyasi har bir bosqichi bo’yicha investitsiya turlarining o’zaro nisbati differensiyalanib turadi.
Korxona yoki kompaniya investitsion faoliyatining tarmoq yo’nalishini belgilash investitsiya strategiyasini ishlab chiqishning eng qiyin va og’ir vazifasi hisoblanadi.
Korxonaning investitsiya faoliyatini, uning umumiqtisodiy rivojlanish strategiyasi bilan bog’liqlikda bosqichma-bosqich olib borishni taqazo etadi.
Birinchi bosqichda, investitsiya faoliyatining tarmoq konsentratsiyasi (markazlashuvi) yoki diversifikatsiyasi maqsadliligi ko’rib chiqiladi.
Qoidaga ko’ra korxona investitsiya faoliyatinig boshlang’ich bosqichi investor uchun yaxshi tanish bo’lgan bir tarmoqqa konsentratsiya qilish bilan bog’liq bo’ladi. Ko’pgina G’arb davlatlari kompaniyalari amaliyoti shuni ko’rsatadiki, ular o’z strategiyasi yo’nalishlarini ko’p tarmoqli emas, balki bir tarmoqqa konsentratsiya qilish orqali boshlang’ich yaxshi samaraga erishganlar. Ko’p xollarda kompaniyalar o’z investitsion faoliyatini ilk marta amalga oshirishda bir tarmoq bo’yicha barcha resurslarini konsentratsiya qilishmoqda, ya’ni xozirgi kunda ko’p korxonalar kompyuter texnikalar ishlab chiqarish, kompyuter dasturlari yaratishga sarf etmoqdalar. Lekin, shuni unutmaslik kerakki, bunday investitsion faoliyat strategiyasi korxonani bankrot holatiga olib kelishi mumkin. Shuning uchun ko’p xollarda kompaniyalar o’z investitsion strategiyasi yo’nalishlarini ishlab chiqishda, investitsiya faoliyatini tarmoqlar bo’yicha diversifikatsiya qilib beradilar.
Ba’zi yirik kompaniyalar investitsiya faoliyatini muvofiqlashtirish maqsadida strategik xo’jalik markazlari tuzmoqdalar. Bunday xo’jalik markazlari birinchi marta AQShning “Djeneral Elektrik” kompaniyasida paydo bo’ldi.
Kompaniya investitsion faoliyat strategiyasi yo’nalishlarini ishlab chiqishda, kompaniya investitsiya faoliyatining hududlari yo’nalishi ham hisobga olinadi.
Chunki, bunday kompaniyalar iloji boricha yuqori riskli investitsion faoliyat olib bormaydilar.
Kompaniyalar investitsion faoliyat strategiyasi hudud yo’nalishlarini ishlab chiqishda, mamlakat hududlari bo’yicha investitsiyalarni jalb etish bo’yicha shartsharoitlar hisobga olinadi.
Investitsion faoliyat yo’nalishlarini hududiy belgilash. Bu 2 (ikki) shart bilan bog’liq. Birinchi shart kompaniya xajmi hisoblanadi. Bu kompaniya o’z faoliyatini investorlar yashab turgan hududda (bir hudud doirasida) amalga oshirishi tushuniladi.
Ikkinchi sharti kompaniya faoliyatining davomiyligi hisoblanadi, ya’ni kompaniya o’z faoliyatini 1 ta hududda amalga oshira turib, uni ko’zda tutgan maqsadini uzoqqa mo’ljallanganligi tushunish mumkin bo’ladi, ya’ni bir hududda uzoqroq faoliyat yuritish hisoblanadi. Bu esa o’z navbatida kompaniyaning investitsion va xo’jalik faoliyati yo’nalishlari samaradorligini oshirish imkoniyatini beradi.
Investitsion faoliyatning tarmoq yo’nalishlarini belgilash jarayoni har bir tarmoq rivojlanish prognozlari bahosini olgan holda investitsion faoliyatini diversifikatsiya qilish hisoblanadi.
Kompaniya investitsiya resurslarini tashkil etish strategiyasini ishlab chiqish alohida bosqichlar bo’yicha amalga oshiriladi, bu jarayon 2.4-rasmda o’z aksini topgan.

Umumiy hajmdagi investitsion resurslariga ehtiyojlarni prognozlash quyidagi ketma-ketlikda amalga oshiriladi:

 Birinchi bosqichda real investitsiyalar uchun zarur moliyaviy mablag’lar hajmi aniqlanadi. Yangi qurilish ob’ektlari qiymati qurilishdagi haqiqatdagi xarajatlar bo’yicha aniqlanadi (inflyatsiya omillari hisobi bilan) va u quyidagi formula orqali hisoblanadi.

KV_N = M * U_KV + P,

KV_N – yangi ob’ekt qurilishi uchun umumiy kapital qo’yilmasiga talab;
M – qurilish birligi yoki mos ishlab chiqarish ob’ektlari quvvatliligi birligi (m, m³ va h.k.);
U_KV – mazkur quvvatlilik birligiga ketadigan o’rtacha xarajat summasi;
P – ob’ekt qurilishi bilan bog’liq qo’shimcha xarajatlar.
Yangi qurilish ob’ektlari qiymati bilan birga, uning aylanma aktivlariga ham qo’yilmalarni ko’rib chiqish kerak.
Yangi ob’ektni ishga tushirish bilan bog’liq investitsion resurslar quyidagicha aniqlanadi.

Harakatdagi kompaniya (korxona)ni sotib olish qiymati quyidagi usullar yordamida aniqlanadi:
a) Sof balans qiymati asosida, bunday baholash tamoyili kompaniya umumiy aktivlar balans qiymatidan uning majburiyatlarini chegirishga asoslangan. Uni quyidagi formula bilan aniqlash mumkin:

S_b = OF + NA + Z + F + KV + NS * K_i ,

bu yerda: S_b – kompaniya (korxona) sof balans qiymati; OF – kompaniya indekslashgan asosiy fondlarining qoldiq qiymati; NA – nomoddiy aktivlar summasi; Z – material aylanma fondlari zahiralarining qoldiq qiymati bo’yicha summasi; F – kompaniya barcha shaklida moliyaviy resurslaridan uning qarzdorligi ayrilgandagi summasi; NS – tugallanmagan qurilish; K_i – asosiy fondlarni indekslash koeffitsienti.
b) Foyda asosida, bunday baholash tamoyili keyingi yillarda olingan o’rtacha yillik foyda real summasi va investitsiyaning o’rtacha foyda me’yori asosida aniqlanadi. Soddalashgan hisob-kitobi quyidagi formula bilan hisoblanadi: PS


=
bu yerda: S_K – foyda miqdori asosidagi korxona qiymati; P_S – o’rtacha yillik
foyda real summasi; N_P – investitsiya o’rtacha foydalilik me’yori.
Ikkinchi bosqichda moliyaviy investitsiyalarni amalga oshirish uchun zarur bo’lgan investitsion resurslarga ehtiyoj prognozi aniqlanadi.
Buning hisob-kitobi, prognozlashtirilayotgan davrda investitsiya shakllari nisbatiga asoslangan va u quyidagi formula bilan hisoblanadi: