Sanoat ishlab chiqarishini tashkil etish

3. Institutning tarkibiy tuzilishi. Rektorat, fakulg’tetlar va kafedralar, ularning faoliyati

Ma`lumki, oliy o`quv yurtlarida o`quv jaraѐnlarining samarali tashkil etilishi tashkiliy-boshqaruv jaraѐnining nechog`lik to`g`ri tashkil etilganligiga bog`liqdir.

Oliy o`quv yurtining fakulg’teti to`g`risidagi Nizom O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta maxsus ta’lim vazirligining 1998 yil 5-dekabr 343 sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan.

Fakulg’tet oliy o`quv yurtining o`quv-ilmiy vamahmuriy tarmog`i hisoblanib, kadrlar tayyo`rlash mlliy dasturiga muvofiq tegishli ta`limim yo`nalishlari va mutaxassisliklari bo`yicha talaba, aspirant va doktorantlarni tayyo`rlash hamda iqtisod, sog`liqni saqlash va madaniyatga tegishli sohalarning rahbar xodimlari va mutaxassislarni malakasini oshirish, shuningdek, kafedralarning ilmiy-tadqiqot ishlarini muvofiqlashtirish ishlari bilan shug`ullanadi.

Oliy o`quv yurtining fakulg’teti ta`limim, fan va ishlab chiqarshni integrallashtirish maqsadida yirik korxona va muassasalar qoshida hamada belgilangan tartibda tuzilgan bitim asosida xorijiy ta`limim muassasalari bilan hamkorlikda tashkil etilishi mumkin.

Fakulg’tet ishiga rahbarlikni fakulg’tet dekani amalga oshiradi. Fakulg’tet dekani, Oliy va o`rta maxsus ta`limim vazirligi bilan kelishilgan holda, oliy o`quv yurti rektori tomonidan professor ѐki tajribali dotsentlar safidan tayinlanadi. Dekan lavozimi mustaqil shtat lavozimi hisoblanadi va uni o`rindoshlik tartibida egallashga yo`l qo`yilmaydi.

Fakulg’tet dekanining asosiy vazifalari:

- fakulg’tetda o`quv, ilmiy, mahnaviy-mahrifiy va ilmiy-uslubiy ishlariga bevosita rahbarlik qiladi;

- oliy o`quv yurti ilmiy kengashi qarorlarining bajarilishini kuzatadi va o`z qarorlarining (fakulg’tet kengashi) bajarilishini nazorat etadi;

- o`quv tarbiyaviy jaraѐn, talabalarning malakaviy ishi va amaliѐti ustidan nazoratni amalga oshiradi;

- o`quv mashg`ulotlari jadvalini tuzishda rahbarlik qiladi va uning bajarilishi ustidan nazorat o`tkazadi, talabalar davomati uchun mashul hisoblanadi;

- talabalarning mustaqil ishlashi, shuningdek, ularning bilimini reyting asosida baholash ustidan nazoratni tashkil etadi; talabalarni kunsdan kursga o`tkazish to`g`risida buyruq loyihasini tayyo`rlaydi, ularni davlat attestatsiyasiga va bitiruv malakaviy ishlarini himoya qilishga kiritadi; fakulg’tetda xorijiy talabalar mavjud bo`lgan hollarda, ular bilan ishlash o`quv yurtining xalqaro bo`limi bilan kelishilgan holda amalga oshiriladi;

- iqtidorli talabalarni izlash va ular bilan ishlash, ularni «Ulug`bek», «Umid» jamg`armalari, nomli stipendiyalar hamda fanlar bo`yicha o`tkaziladigan olimpiadalar tanlovida ishtirok etishga tayyo`rlash bilan bog`liq bo`lgan tadbirlarni tashkil etadi;

- amaldagi nizomga muvofiq fakulg’tet talabalariga stipendiya tayinlash bo`yicha taqdimnoma beradi;

- aspirantlarni tayyo`rlash, professor-o`qituvchilar malakasini oshirish bo`yicha ishlarni muvofiqlashtiradi, alohida o`rnak ko`rsatganlarni turli tanlovlarda («Ustoz», «Umid» va hokazo) ishtirok etishlari tavsiya etadi;

- fakulg’tet tarkibiga kiruvchi kafedralarning fanlari bo`yicha, shu jumladan xorijiy oimlar bilan hamkorlikda darslik, o`quv va uslubiy qo`lanmalarni tayyo`rlashda umumiy rahbarlikni amalga oshiradi, komphyuter sovdxonligi bo`yicha mashg`ulotlar tashkil etadi;

- «Yilning eng yaxshi fakulg’teti» unvoni uchun, har yili o`tkaziladigan ko`rik-tanlovda fakulg’tet ishtirokini tashkil etadi;

- fakulg’tet kengashiga rahbarlik qiladi, kafedralararo yig`ilishlar, ilmiy va ilmiyg`uslubiy konferentsiyalarni (shu jumladan xorijiy mutaxassislar ishtirokida) tashkil etadi;

- oliy o`quv yurtining marketing xizmati bilan hamkorlikda korxona va mussasalarning fakulg’tet chiqaraѐgan malakali mutaxassislariga bo`lgan ehtiѐjni o`rganadi, shuningdek, pedagog kadrlar, talabalar va ilmiy axborotlar bilan o`zaro almashish uchun boshqa ta`limim muassasalari bilan aloqalarni o`rnatadi;

- ta`limim xizmatlarini tashkil eti shva amalga oshirishga javob beradi, byudjetdan tashqari mabag`larni topi shva ulardan o`quv maqsadlarida foydalanish yo`llarini qidiradi;

- fakulg’tet «Mahnaviyat» markazining ishiga rahbarlik qiladi, mahnaviy-mahrifiy ishlarni o`tkazadi, ju mladan, talabalar uylarida (ѐtoqxona);

- fakulg’tetni tamomlaganlar bilan aloqa o`rnatiladi, ularning amaliy ishlari sifatini ta`limil qiladi;

- fakulg’tet ixisosligi bo`yicha xalq xo`jaligida band bo`lgan oliy ma`lumotli mutaxassislarning malaka oshirishini tashkil etadi;

- o`z vakolati doirasida fakulg’tetning barcha xodimlari, talabalari va boshqa o`quvchilari uchun majburiy bo`lgan farmoyish va ko`rgazmalarni chiqaradi.

Nizom bo`yicha fakulg’tet dekani oliy o`quv yurti ilmiy kengashining ahzosi, Davlat attestatsiya komissisiyasining ahzosi,oliy o`quv yurti qabul komissisyasining ahzosi hisobanadi.

Fakulg’tet dekani har yili oliy o`quv yurtining ilmiy kengashida o`tgan o`quv yilida amalga oshirilgan o`quv tarbiyaviy, ilmiy va ilmiy-uslubiy ishlar bo`yicha hisobot beradi va fakulg’tet faoliyatining natijalari bo`yicha to`la mashuliyatni o`zia oladi.

Kunduzgi o`quv shaklida talabalar soni 150 dan 300 gacha bo`lgan holatda, fakulg’tet dekaniga ѐrdam tariqasida 0,5 shtat birligiga ega bo`lgan dekan muvoini shtat vazifasi kiritiladi. Talabalar soni 300 dan ortiqni tashkil etganda, kelgusi har 150 kishiga qo`shimcha ravishda 0,5 shtat birligi beriladi.

Sirtqi fakulg’tetlarda talabalar soni 500 dan ortiq bo`lganda dekan muovini lavozimi belgilanadi.

Dekan muovinlari, aksariyat hollarda, ilmiy daraja ѐki ilmiy unvonga ega bo`lgan shaxslar safidan, fakulg’tet dekanining tavsiyasiga ko`ra, oliy o`quv yurtining rektori tomonidan tayinlanadi.

Fakulg’tet faoliyatining asosiy masalalarini ko`rib chiqish uchun dekan qoshida fakulg’tetning ilmiy kengashi tashkil etilishi mumkin.

Fakulg’tetlar, oliy o`quv yurti ilmiy kegashining qraori asosida, rektorning buyrug`i bilan qayta tashkil etiladi va tugatiladi.

Oliy o`quv yurtlarining kafedralari O`zbekiston Respublikasi Oliy va O`rta maxsus ta`limimi vazirligining 1998 yil 5-dekabr 343-sonli buyrug`i bilan tasdiqlangan. «Oliy o`quv yurtlari kafedralari to`g`risida»gi nizom asosida faoliyat yuritadi.

Kafedra oliy o`quv yurti (fakulg’tet) tuzilishidagi, bir ѐki bir necha turdosh fanlar bo`yicha o`quv-uslubiy va ilmi-uslubiy ishlarni amalga oshiruvchi, talabalar orasida mahnaviy-mahrifiy ishlarni olib boruvchi, shuningdek, ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlar tayyo`rlvchi hamda ularning malakasini oshiruvchi, asosiy tarmoq hisoblanadi.

Kafedra fakulg’tet dekaniga ѐki bevosita rektorga bo`ysinadi.

Kafedrani odatda professor unvoniga ѐki Fan doktori ilmiy darajasiga ega bo`lgan, belgilangan tartibda shu vazifaga saylanuvchi, kafedra mudiri boshqaradi. Kafedra tarkibiga professorlar, dotsentlar, katta o`qituvchilar, assistentlar, katta va kichik ilmiy xodimlar, doktorant va aspirantlar, shuningdak, stajѐrlar, injener-texnik va o`quv-ѐrdamchi xodimlari kiradi.

Kafedra mudiri, oliy o`quv yurtining barcha tarmoqlarida kafedra faoliyatiga tegishli masalalar muhokama va hal etilishida ishtirok etadi; kafedra ish rejasi, professor-o`qituvchilarning shaxsiy ish rejalarini va kafedra faoliyati doirasidagi boshqa xujjatlarni tasdiqlaydi; kafedra xodimlarining pedagogik yuklaalarini bo`ladi va xodimlarining funktsional vazifalarini belgilaydi hamda ularning o`z vaqtida va sifatli bajarilishini nazorat qiladi; kafedraga ishga olish, ishdan bo`shatish va xodimlarni yangi vazifalarga tayinlash, ularni mahnaviy va moddiy rag`batlantirish, shuningdek, intizomiy chora ko`rish to`g`risida oliy o`quv yurti rahbariyatiga belgilangan tartibda takliflar kiritadi; oliy o`quv yurtining yegishli xizmat tarmoqlaridan o`quv-tarbiyaviy va ilmiy-tadqiqot jaraѐnini o`tkazish uchun zaruriy bo`lgan sharoitlarni tahminlashni talab etadi. Kafedra mudirining shaxsiy rejasi oliy o`quv yurtining rektori ѐki fakulg’tet dekani tomonidan tasdiqlanadi.

Kafedra faoliyati uchun shaxsiy mashuliyat kafedra mudiriga yuklatiladi. Kafedra mudiri rahbarlik qilaѐtgan kafedraning ishi bo`yicha hisobotning muddat va shakllari belgilangan tartibda oli yo`quv yurtining rektori tomonidan belgilanadi.

Kafedraning ishi, o`quv, ilmiy-uslubiy, mahnaviy-mahrifiy, tadqiqot, tadqiqot va boshqa ish turlarini qamrab olgan, istiqboliy va joriy (yillik) rejalarga muvofiq amalga oshiriladi.

Ushbu rejalar va kafedra faoliyatiga tegishli boshqa masalalarning bajarilishi, kafedra professor-o`qituvchilarining ishtirokidagi kafedra majlislarida, kafedra mudirining raisligida muhokama etiladi. Kafedra majlislariga kafedraning boshqa xodimlari ѐki boshqa kafedralardan va oliy o`quv yurtlaridan (xorijiylarning ham) xodimlar taklif etilishi mumkin.

Kafedra zimmasiga quyidagi vazifalar yuklatiladi:

 barcha o`quv shakllari (ishlab chiqarishdan ajralgan va ishlab chiqarishdan ajralmagan hollarda) bo`yicha oliy ta`limimning davlat ta`limim standartlariga muvofiq tuzilgan o`quv rejalarida belgilangan mahruzalar,

laboratoriya, amaliy va boshqa turdagi mashg`ulotlarni yuksak nazariy, ilmiy-uslubiy va kasbiy darajada o`tkazish; talabalarning malakaviy amaliѐtiga, kurs loyihalariga (ishlariga), bitiruv malakaviy ishlariga, magistrlik dissertatsiyalariga, shuningdek, mustaqil ishlariga rahbarlik qilish; talabalar bilimining reyting nazoratini joriy etish; talabalarning auditoriyadan tashqari ishlarini tashkil etish bo`yicha tadbirlar o`tkazish;

 rivojlangan demokratik davlatlar darajasidagi yuksak mahnaviy va ahloqiy talablarga javob beruvchi yuqori malakali kadrlarni tayyo`rlash;

 kafedra fanlari bo`yicha o`quv dasturlarni ishlab chiqish va belgilangan tartibda tasdiqqa taqdim etish, shuningdek, turdosh kafedralar tomonidan tayyo`rlangan o`quv dasturlarga taqriz va xulosalar tayyo`rlash;

 darslik, o`quv, uslubiy va ko`rgazmali qo`llanmalarni tayyo`rlash, shuningdek, oliy o`quv yurti rektoratining topshirig`iga binoan qayta nashr etiladigan darslik, o`quv qo`llanma va uquv-uslubiy adabiѐtlar, jumladan, xorijiy olimlar bilan hammulliflikda yaratilganlarga xulosalar tuzish; nodavlat ta`limim muassasalarining buyurtmalari bo`yicha zaruriy o`quv-uslubiy adabiѐtlarni tayyo`rlashda ishtirok etish;

 iqtidorli talabalar bilan ishlash, ularni olimpiada va tanlovlarda, jumladan, «Umid» jamg`armasi tanlovida ishtirok etishga tayyo`rlash, talabalarning mustaqil tayyo`rlanish shakl va uslublarini takomilashtirish; auditoriya ishlarini optimizitsiyalashtirish hisobiga mustaqil tayyo`rlanish hajmini oshirish bo`yicha choralar ko`rish;

 tasdiqlangan rejaga muvofiq ilmiy-tadqiqot ishlarini olib borish, tugallangan ilmiy-tadqiqot ishlarini muhokama etish va ularning natijalarini ishlab chiqarishga joriy etish, tugatilgan ishmiy ishlarni nashr etishga tavsiya berish; ta`limim, fan va ishlab chiqarishning samarali integratsiyasini tahminlash; talabalarning ilmiy-tadqiqot ishlariga rahbarlik qilish;

 kafedra xodimlarining shaxsiy rejalaridagi o`quv, o`quv-uslubiy va tarbiyaviy ishlarini ko`rib chiqish; tajribali o`qituvchilarning ish tajribalarini o`rganish, umumlashtirish va tarqatish, yangi pedagogik texnologiyani joriy etish; pedagogik faoliyat bilan shug`ullanishni boshlagan o`qituvchilarga pedagogik mohirlikni egalshaga ѐrdam berish; axborot bazasini yaratish, o`quv mashg`ulotlarini o`tkazish jaraѐnida zamonaviy o`quv texnika vositalaridan va yakka tartibda o`qitish, mustaqil ta`limim olish vositalaridan foydalanish, masofali ta`limim tizimini rivojlantirish; xorijiy o`quv yurtlarining ish tajribasini ѐritib borish;

 raqobatbardosh va ilmiy-pedagogik kadrlarni tayyo`rlash; kafedra ahzolari ѐki rektorat topshirig`iga binoan boshqa tadqiqotchilar tomonidan himoyaga taqdim etilgan dissertatsiyalarni ko`rib chiqish; ta`limim xujjatlarining ekvivalentligini belgilash bo`yicha ekspert guruhlari tarkibida ishtirok etish;

 byudjetdan tashqari mablag`larni jalb etish, shuningdek, ilmiy-texnikaviy ѐrdam ko`rsatish maqadida sanoat, qishloq xo`jalik korxonalari, kooperativlar, dehqon, fermer va boshqa xo`jaliklar bilan aloqa o`rnatish;

 oliy o`quv yurtini bitirganlar va mazkur kafedrada aspiranturani o`taganlar bilan muntazam aloqalarni tashkil etish;

 kafedra profili bo`yicha mutaxassislar malakasini oshirish bo`yicha tadbirlar o`tkazish; ta`limim xizmati ko`rsatish tizimini keng rivojlantirish;

 xorijiy hamkorlar, ilmiy va ta`limim muassasalari bilan xalqaro aloqalarni rivojlantirish.

Kafedra, kamida beshta o`qituvchi mavjud bo`lganda ularnin biri, odatda professor ilmiy unvoni ѐki fan doktori ilmiy darajasiga va kamida ikkita fan nomzodi ilmiy darajasi ѐki dotsent ilmiy unvoniga ega bo`lganda tashkil etiladi. Jismoniy tarbiya, chet tillari(nolisoniy oliy o`quv yurtlarida), grafika va chizmachilik, rasm va musiqa kafedralari esa, odatda, kamida ikki o`qituvchi ilmiy daraja ѐki unvonga ega bo`lgan taqdirda, tashkil etiladi.

Kafedra, o`quv-tarbiyaviy va ilmiy jaraѐnni tahminlovchi, o`quv va ilmiy laboratoriyalarga, kabinetlarga, markazlarga va boshqa tarmoqlarga ega bo`lishi mumkin.

Mutaxassis chiqaruvchi kafedra, zaruriy hollarda, korxona ѐki tashkilot hududida joylashtirilgan filialga ega bo`lishi va ularning moddiy-texnika bazasidan foydalanishi mumkin.

Kafedar filialida shtatdagi o`qituvchi va xodimlar kabi, o`rindoshlik bo`yicha jalb etilgan, korxona va tashkilotning yetakchi mutaxassislari ishlaydilar.

Kafedra filialiga rahbarlik qilish, kafedra mudirining taqdimnomasiga binoan va muvofiq korxona ѐki tashkilot bilan kelishilgan holda, oliy o`quv yurtining rektori tomonidan filial tashkil etilgan korxona ѐki tashkilotning yetakchi mutaxassislaridan biriga, odatda, ilmiy unvon ѐki ilmiy darajaga ega bo`lgan va kafedrada shtat o`rindoshligi shartida ishlaѐtgan shaxsga topshiriladi.

Kafedra filialiga rahbarlik qilish bo`yicha ishlar, rektorning topshirig`i bo`yicha tashkiliy-uslubiy ishlar sifatida, o`qituvchining shaxsiy rejasida hisobga olinadi.

Kafedra filiali barcha turdagi ishlari bo`yicha belgilangan muddatlarda muvofiq kafedra oldida hisobot beradi.

Kafedra, oliy o`quv yurti ilmiy kengashining qarori asosida rektorning buyrug`i bilan tashkil etiladi va tugatiladi.

Kafedraning tuzilishi va uning shtatlari oliy o`quv yurtining rektori tomonidan tasdiqlanadi.

Oliy o`quv yurti kafedralarining professor-o`qituvchilari tarkibi va ilmiy xodimlari lavozimlariga saylash ―Oliy o`quv yurtlari pedagogik xodimlarini ishga qabul qilish tartibi to`g`risida‖gi Nizomga muvofiq belgilangan tartibda tanlov bo`yicha amalga oshiriladi.

Kafedrada quyidagi hujjatlar bo`lishi kerak:

 o`quv, ilmiy-tadqiqot, uslubiy va tarbiyaviy ishlarni qamrab olgan ish rejalari;

 talabalarda fatanparvarlik,o`z vatani bilan faxrlanish, boy milliy anhanalarga, xalq merosiga va umuminsoniy qadriyatlarga hurmatni shakllantirish bo`yicha ―Mahnaviyat‖ Markazlarida, Talabalar uylarida o`tkaziladigan tadbirlarning rejalari;

 kafedra fanlari bo`yicha amaldagi o`quv-uslubiy va boshqa hujjatlar;

 anketa ma`lumotlariga ega bo`lgan kafedra tarkibining ro`yxati (doktorant va aspirantlar uchun tadqiqotning bajarilish muddati ko`rsatilgan bo`lishi kerak);

 majlislar baѐnnomasi.

AQSHda Oliy maktab o`z-o`zini boshqarish huquqiga ega. Oliy o`quv yurtini shtatdagi rektor ѐki bir necha yilga saylangan Prezident boshqaradi. O`z-o`zini boshqarishda vazifalari aniq taqsimlab berilgan bir necha guruhlar bosqichma-bosqich ishtiroki tamoyiliga amal qilinadi. Uning tarkibiga professor-o`qituvchilar, o`qituvchilar, ilmiy xodimlar va boshqa xodimlar kiradi. Talabalar o`qishi erkin tashkil etilgan. Ko`p sonli o`quv bosqichlari bilan birga o`quv rejalari taklif etiladi. O`qishga haq to`lanmaydi. Agar talaba ѐki ularning ota-onalari oziq-ovqat xarajatlariniko`tara olmasa o`qish uchun moliyaviy ѐrdam ko`rsatish to`g`risidaga federal qonunga ko`ra ular moliyaviy ѐrdam oladilar. Bu ѐrdamning yarmi stipendiyaga qo`shib berilsa ikkinchi yarmi qarz tariqasida beriladi.Lavozimlarni egallash uchun o`qituvchilarni tanlash bo`yicha kafedra va ilmiy kengash majlislari ochiq tartibda o`tadi. Tanlovda qatnashuvchilarga ularning nomzodlari muhokama qilinadigan kafedra va ilmiy kengash majlislarida qatnashish ѐki ularning xohishiga ko`ra kafedra ѐki ilmiy kengash qarori bilan tanishish huquqi beriladi.

Ilmiy kengash kotibi tanlov natijalari to`g`risida o`n kun muddatda unda qatnashgan shaxslarni ѐzma ravishda xabardor qiladi.

Oliy ta`limim muassasasi (fakulg’tet) ilmiy kengashining qarori, agar u ushbu Nizom talablariga rioya etilgan holda qabul qilingan bo`lsa, uzil-kesil hisoblanadi.