Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

An’anaviy tizimlar 
odatda dunyoning eng uzoq mintaqalarida joylashgan. 
Bunday tizimlarni boshqalardan ajralgan xolda yashaydigan qabilalar yoki guruhlar 
va xatto butun-butun mamlakatlarda uchratish mumkin. Hozir ular kam uchraydilar. 

---

Odatda an’anaviy tizimlarda odamlar qishloqlarda yashaydi va qishloq xo‘jaligi yoki 
shunga o‘xshash baliqchilik yoki ovchilik bilan shug‘ullanadilar. Ular hamma 
ishlarni ajdodlari qanday bajargan bo‘lsa, xuddi shunday qiladi. Xullas, an’anaviy 
iqtisodiyotda nimani qay tariqa ishlab chiqarish g‘oyat sekin o‘zgaradigan urf-odatlar 
bilan belgilanadi. Ko‘pchilik odamlar arang tirikchilik qiladi. 
Markazlashtirilgan 
buyruqbozlik iqtisodiyotga ega bo‘lgan tizimlar uchun 
rejalar tuzadigan va amalga oshiradigan siyosiy rahbarlarga muhandislar, 
iqtisodiyotchilar, kompyuter bo‘yicha muhandislar, sanoat vakillaridan iborat 
“rejachilar” deb ataluvchi yuksak malakali xodimlar guruhi maslahat berib turadi. 
Aniqroq qilib aytganda, aynan shu rejachilar qanday tovarlar va xizmatlar ishlab 
chiqarilishi kerakligini belgilaydi. (sobik SSSR, XITOY, YUGOSLAVIYA va 
boshq.). 
Bozor iqtisodiyoti 
deganda biz xo‘jalik yuritishni shunday tizimini 
tushunamizki, bunda ko‘plab alohida xaridorlar va sotuvchilar jamlanib, nima, 
qanday va kim? savollariga javob beradi, ya’ni resurslar talab va taklif qonuniga 
binoan ishlatiladi. 
Bozor iqtisodiyotiga xos yana bir qancha jihatlar bor. Ulardan biri – 
mulkchilik (ishlab chiqarish vositalariga ega bo‘lish). Bozor tizimida ishlab chiqarish 
vositalari xususiy shaxslarga tegishlidir. Xususiy mulkchilik odamlarni sotilishi va 
foyda keltirishi mumkin bo‘lgan tovarlar ishlab chiqarishga undaydi. 
Foyda ketidan quvish – bozor tizimining ikkinchi jihatidir. Bu narsa ishlab 
chiqaruvchilarni xaridorgir tovarlar ishlab chiqarishga va ularni bozorga sotib olinishi 
mumkin bo‘lgan narxda etkazib berishga majbur qiladi. Foydaga undashning aynan 
shu talabi sotuvchilarni mahsulotni eng kam xarajat bilan ishlab chikarishga majbur 
qiladi. CHunki eng kam xarajat: 1) foydani, ya’ni sotiladigan narx bilar xarajatlar 
orasidagi tafovutni oshirish; 2) raqobatchilar bilan kurashda narxni pasaytirish; 3) xar 
ikkalasiga erishish imkonini beradi. 
Bozor iqtisodiyotini narxlar boshqaradi, resurslar esa, talab va taklif qonuniga 
muvofiq ishlatiladi.