Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

Asosiy fondlarning kayta tiklash va takomillashtirish.
 
Ishlab chiqarishning jadallashtirilgan taraqqiyoti tufayli asosiy fondlarni 
yangilash va jamg‘arish ularni qayta ishlab chiqarish (tiklash) deb ataladi. 
Qayta tiklash oddiy va kengaytirilgan shaklida bo‘ladi. 
Asosiy fondlarning oddiy tiklash eskirgan mehnat vositalarni yangilari bilan 
almashtirish (texnik xarakteristikalari o‘zgarmagan xolda) va kapital ta’mirdan iborat. 
Asosiy fondlarning kengaytirilgan tiklashi – bu yangi qurilish, korxonalarni 
kengaytirish, 
ularning 
rekonstruksiya 
va texnik 
jixatdan 
qayta 
jixozlash, 
modernizatsiyalashtirish demakdir. 
Bu ikkala tur tiklash ma’lum vazifalarni bajaradi, lekin bozor iqtisodiyotiga 
o‘tish davrida birinchi o‘rinda korxonalarni texnik jixatdan qayta jixozlash va 
rekonstruksiya turadi. 
Bu tur tiklashda kapital mablag‘larning asosiy qismi asosiy fondlarni aktiv 
qismini takomillashtirish va yangilashga sarflanadi. 
Dastgohlarga sarf xarakatlarni o‘sishi ishlab chiqarish o‘sishiga olib keladi, mehnat 
unumdorligini, fond samarasini o‘sishini, mahsulot tannarxini kamayishiga imkon beradi. 
Korxonalarni qayta jixozlash – bu alohida ishlab chiqarish, sex, uchastkalarni 
ilg‘or texnika, texnologiyalarni joriy etish, ishlab chiqarishni mexanizatsiyalashtirish 
va avtomatizatsiyalashtirish, modernizatsiyalashtirish hamda eskirgan va emirilgan 

---

dastgohlarni yangi, unumliroq turlari bilan almashtirish, yordamchi o‘jaliklarni 
takomillashtirish asosida texnik-iqtisodiyot darajasini o‘stirishga qaratilgan chora- 
tadbirlar kompleksi tushuniladi. 
Korxonalarni rekonstruksiya va texnik qayta jixozlash asosiy fondlarni qayta 
tiklashining eng samarali yo‘nalishi hisoblanadi, chunki yangi qurilishga nisbatan 
yangi quvvatlarni joriy etish, ularni o‘zlashtirish, ishlab chiqarishni zamonaviy 
darajada yangilash qisqarok muddatda va kamroq kapital mablag‘lar evaziga amalga 
oshiriladi. 
Asosiy fondlarning kengaytirilgan qayta tiklash shakliga yana modernizatsiya 
ham kiradi, ya’ni ularni ma’naviy emirilishini (to‘liq yoki qisman) bartaraf etish 
maqsadida yangilash va shu bilan barcha texnik-iqtisodiy ko‘rsatkichlarini 
zamonaviy konstruksiyalar darajasiga ko‘tarish. 
Dastgohlar modernizatsiyasi natijasida mahsulot hajmi va mehnat 
unumdorligi oshganda mahsulot tannarxi kamaysa, u iqtisodiy samara beradi va 
ishlab chiqarish rentabelligi oshadi. 
Asosiy fondlar ta’miri va uni moliyaviy ta’minlash manbaalari 
Asosiy fondlarning alohida ob’ektlari va ularning tarkibiy qismlari jismonan 
turlicha emiriladir. 
Aktiv qismi – mashina va dastgohlar sust qismiga nisbatan intensiv jismoniy 
emiriladi. 
Mehnat vositalarning ekspluatatsion foydalanish xususiyatlari, xossalarini 
tiklash hamda ekspluatatsiya muddati tugaguncha qadar ishchi xolatini ta’minlash 
ta’mir ishlari asosida amalga oshirladi. 
Ta’mir ishlari joriy (tekuщiy) va kapital ishlarga bo‘linadilar. 
Joriy ta’mir mobaynida murrakab bo‘lmagan detal, uzellarni almashtiriladi. 
Kapital ta’mir asosiy fondlarning konstruktiv elementlari, uzellarni yangilash 
va tiklashdan iboart kapital ta’mir o‘tkazish vaqtida dastgohlarning ma’naviy 
emirilishini bartaraf etish maqsadida bir yo‘la ularning modernizatsiyasi ham amalga 
oshiriladi. 
Kimyo korxonalarida texnologik jarayonlar agressiv muhit, yuqori xarorat va 
bosim, sutka bo‘yi, dam olish va bayram kunlari uzluksiz sharoitda o‘tishi bois 
ta’mirlarni rejali ravishda va sifatli amalga oshirish katta ahamiyatga ega. 
xozirgi sharoitda korxona mexnat vositalarning ta’mirlari ishlab chiqarib 
sarflar evaziga o‘tkaziladi (normativlar asosida maxsulot tannarxi hisobiga ta’mirlash 
fondi tashkil etiladi).