Sanoat iqtisodiyoti va menejmenti

YAngilanish koeffitsienti – (K_yan) asosiy vositalarning yangilanish tezligini ko‘rsatadi. U tahlil qilinayotgan vaqtda (T_a) ishga tushirilgan asosiy fondlar qiymatining (S_it) ularning yil oxiridagi (S_yo) umumiy qiymatiga nisbatidan iborat: Ñèò
Ê ÿí = ⋅100
Ñ_éî
Ishdan chiqish koeffitsienti – (K_ch) asosiy fondlarning ishlab chiqarishga yaroqsiz bo‘lib qolish darajasini aks ettiradi. U tahlil etilayotgan davrda (T_a) ishdan chiqqan asosiy vositalar qiymatining (S_ch) ushbu davr boshlanishiga nisbati (S_n) sifatida hisoblab chiqariladi.
Ê ÷ = ÑÑ÷í ⋅100
Asosiy fondlarning texnik ahvolining umumlashgan ko‘rsatkichi bo‘lib eskirish koeffitsienti (K_esk) xizmat qiladi. U eskirish qiymati(I_af)ning asosiy fondlarning boshlang‘ich qiymati (S_p)ga nisbatiga teng.
È ^àô
Ê ýñê = Ñ_ï
Asosiy fondlarning yaroqlilik koeffitsienti (K_ya) – ularning qoldiq qiymatining boshlang‘ich qiymatiga nisbatiga teng:
Сп −Иоф
К_я =
С_п
Asosiy fondlarning qay darajada ishlanganini umumiy va xususiy ko‘rsatkichlar aks ettiradi. Umumiy ko‘rsatkichlarga fond qaytimi, fond sig‘imi, fond rentabelligi va boshqalar, xususiy ko‘rsatkichlarga esa asosiy fondlarning faol qismi - ishlab chiqarish asbob-uskunalari, mashinalar, agregatlar va hakozolarning quvvat va vaqt bo‘yicha ishlatish koeffitsientlarini kiritish mumkin.
Bu ko‘rsatkich va uslublar «Korxona iqtisodiyoti» kursi bo‘yicha tayyorlangan ko‘plab darsliklarda batafsil ta’riflangan.
1-masala. Korxona 1995 yilda ulgurji narxda 360 ming so‘mga asbobuskunalar sotib oldi, transport va montajga harajatlar 14 ming so‘mni tashkil etdi. 2004 yilda o‘tkazilgan inventarizatsiya chog‘ida asosiy fondlarni qayta baholash o‘tkazildi va asbob uskunalarning narxi 325 ming so‘m miqdorida belgilandi. Asbob uskunalardan foydalanish davrida 500 ming so‘m miqdorida amortizatsion to‘lovlar yig‘ildi, kapital ta’mirlashga harajatlar esa 220 ming so‘mni tashkil etdi.