«san’atshunoslik» fakulteti «tsmg» yo’nalishi 2-kurs 202-guruh talabasi Dadajonova Zulayxoning

bosqich. Yorug'l-soya munosabatlari yordamida jismlarning hajmini tasvirlash. Jismlarning perspektiv tasvirini ishlash davomida, ularning hajmi, joylashuvi va tushayotgan yorug'llik darajasini ko'rsata olish muhimdir. Bunga turli tus va qalam bosimidan foydalanish orqali erishiladi.

Naturaning tus munosabati to'q, o'rta va yorqin tuslarning rasmdagi o'zaro munosabatini, ularning tahlilini ko'zda tutadi. Bir seansli o'quv rasmlarda tus munosabatlari yoritilgan va soyadagi yuzalarni tasvirlash, hamda ushbu yuzalarning chegaralarini ko'rsatish uchun qo'llaniladi.
Rasmda avvalo chegaralar, soya va yorug'llik engil tuslarda belgilab olinadi.
Jismning yoritilmagan yuzasi konturining atrofiga boshqa yuzalarning (devor,


mato v.b) aksi tushadi va bu joyga jismning o'z soyasiga nisbatan yorqinroq tus beriladi. Bunda jismlar nisbatlari rasm va naturani yorqin va to'q tuslar munosbatini solishtirish orqali aniqlanadi. Yorug' va soya yordamida tasvirga tabiiylik baxsh etish mumkin.
4-bosqich. Rasmni umumiylashtirish. Ushbu bosqichda rasm deyarli tugatilgan bo'ladi va endilikda rasmni natura bilan solishtirish, keraksiz detallarni olib tashlash, birinchi va ikkinchi darajali qismlarni umumiylashtirish va ishdan umumiy taassurot olish kerak.
Yosh rassom uchun natyurmort chizish katta ilmiy ahamiyat kasb etadi. Naturadan natyurmort chizish realistik rasmdagi jismlar joylashuvini to'liq ochib berish, e'tiborni asosan perspektiv tasvirga qaratish, hamda chiziqli-konstruktiv rasm chizishning qonun-qoidalarini o'zlashtirish imkonini beradi. Natyurmort ustida ish olib borish Talabalarda yangi ijodiy qirralarining namoyon bo'lishida katta ahamiyat kasb etadi.
Mavzuni mustahkamlash uchun talabalar uyda turli shakllardan iborat buyumlar, meva va sabzovotlar,
5 mashq. Antik davr gips ko'za va shar rasmini tasvirlash. Vazifaning asosiy maqsadi yirik hajmdagi shar shakllarining nisbatlarini topish va soya-yorug' munosabatlarining ko'rinishni o'rganish.
Antik davr gips ko'zani chizishda nisbatlarni aniqlashda ko'z bilan chamalashni mashq qilish muhim material deb hisoblanadi. Tavsiya etilayotgan amfora ham shular qatoridadir.
Bu vazifani bajarish jarayonida simmetrik qurish printsipini qo'llash muhim ahamiyat kasb etadi, negaki, simmetriya o'qining ikki tomonidagi bir xil shaklni taqqoslash va qurishga asoslanadi. Ayni bir vaqtda simmetrik qurishni bilish talabalarning odatiy ish uslubiga aylangan bo'lishi kerak (bu usul keyingi - inson qomati va kallasining chizmatasvir ishlarida doimiy qo'llaniladi).
Mato, shar va vazaning tasvirini ishlashda buyumlarning material fakturasini ham ko'rsatish talab etiladi (gips, mato va tekislikning yorug'lik yuzasi). Matoning qanday joylashtirilganligi qo'yilmaning asosiy buyumi hisoblangan vazaning oq bir xil tusligini va shaklini ko'rsatishiga bevosita bog'liq. Shuningdek, vazaning shakli va gips fakturasini aniq ko'rsatadigan mato, yoritgich va fonlar muhim ahamiyatga ega. Yoritgich yuqori yon tomonidagi kuchsiz yorug'lik manbaidan tushiriladi, foni esa tushuvchi soyalarga nisbatan ochroq bo'lishi kerak (22-rasm). Ishning birinchi bosqichi ko'zaning konstruktiv qurilishidan boshlanadi. Bu erda tasvirni engil yordamchi chiziqlar bilan uzluksiz tekshirilishi talab etiladi.
Ishning keyingi bosqichlarida tasvirning soya-yorug' tusini belgilash murakkab jarayon ekanligi hisobga olinib, nozik engil shtrixlar yordamida bajariladi.
Tus munosabatlar birligi haqida eslab shakl bo'yicha ketma-ketlikda tusning ayrim joyi to'qroq yoki ochroq bo'lishini aniq tasavvur qilib shtrixlar berish lozim. P.P.Chistyakov bu haqda shunday deydi: «Har doim mulohaza yuritish lozim: «bu erdan u erga, shakli shunday» hamda naturani tez-tez kuzatish kerak...», «... Hech qachon indamay rasm chizma, har doim o'zingga biror- bir vazifa belgila
Xulosalar
Bitiruv malakaviy ish yuzasidan olib borilgan tadqiqotning nazariya va amaliyotdagi ahvolini o'rganish yuzasidan olib borilgan ishlar shuni ko'rsatadiki, talabalarga tasviriy san'at asoslarini o'rgatish hamda malakali kadrlar tayyorlash bugungi kun talablar darajasida emasligini ko'rsatdi. Tasviriy san'atning asosini mukammal o'rgatish va kelajak avlodni estetik jihatdan barkamol qilib tarbiyalashda muhim o'rin tutadi. U yoshlarning san'at asarlarning mazmunini ochib berishda ko'maklashuvchi vosita bo'lib ham xizmat qiladi. Ushbu asoslar oddiy buyumlarning rassom polotnosida qanday tarzda namoyon bo'lishi, tilga kirib, asar mazmunini osongina o'qilishiga, rassomning ichki dunyosi, voqea qachon, qaerda sodir bo'layotganini bilib olishga yordam beruvchi janrdir. Ushbu bobda natyurmort kompozitsiyasi, unda qalamtasvirning rolining muhimligi ochib berilgan. Natyurmort kompozitsiyasini ishlashda quyidagi masalalarga e'tibor berish lozim:
Bunga asosiy sabablar quyidagilardan iborat:

1. 
   OO'Yularida talabalarni qalamtasvir ishlashga o'rgatish xamda bunday mashg'ulotlarda metodik bosqichlardan foydalanish bo'lajak mutaxassis kadrlar tayyorlashda katta ta'limiy va tarbiyaviy ahamiyat kasb etadi.
   
2. 
   O'quv dasturlarida ta'lim oluvchilarda boy estetik dunyoqarashni shakllantirish, talabalarni badiiy-ijodiy faoliyatlarini turli yo'llar bilan rivojlantirishga doir ko'rsatmalar qayd qilinganiga qaramasdan bu borada maxsus ilmiy-tadqiqot ishlari olib borilmagan, ilmiy asoslangan metodik qo'llanma va tavsiyalar ishlab chiqilmagan.
   
3. 
   Talabalarining tasviriy san'at asoslarini puxta o'zlashtirishi va shakllarni bosqichlarda ishlashi xamda ularning tasavvurlari pastligi kuzatilmoqda.
   
4. 
   Tasviriy san'at darslarida shakllarni bosqichlarda ishlash metodikasi uchun maxsus tayyorlangan ko'rgazmali qurollar, diafilm, kinofilm, shuningdek, tarqatma-didaktik materiallar, san'at asarlarining reproduktsiyalari tayyorlanmagan va chop etilmagan.
   

Foydalanilgan Adabiyotlar Ro'yxati

1. 
   O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. - T.: O'zbekiston, 2007.-40 b.
   
2. 
   Kadrlar tayyorlash milliy dasturi. // Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. -Toshkent: Sharq, 1997. 34-63 b.
   
3. 
   «Ta'lim to'g'risida»gi O'zbekiston Respublikasining qonuni. // Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. -T.: Sharq, 1997. 20-29 b.
   
4. 
   O'zbekiston Respublikasi Prezidentining «O'zbekiston Badiiy Akademiyasini tashkil qilish to'g'risida»gi farmoni. // Xalq so'zi. 1997, 24 yanvar.
   
5. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod - O'zbekiston taraqqiyotining poydevori. - T.: Sharq, 1997. - 65 b.
   
6. 
   Karimov I.A. Barkamol avlod orzusi. -Toshkent: Sharq, 1999.-182 b., -
   

42 b., -155 b.

7. 
   Abdullaev N.A. San'at tarixi. I tom. -T.: O'qituvchi, 1987.10-18b, 42-51b.
   
8. 
   Abdullaev N.A. San'at tarixi. II tom. - T.: Can'at, 2001. -192 b.
   
9. 
   Abdirasilov S., Tolipov N. Rangtasvir. -T.: O'MKHTM, BILIM, 2005.-160 b.
   
10. 
    Abdirasilov S., B.Boymetov, Tolipov N. Tasviriy san'at. -T.: ILM ZIYO, 2010.-176 b.
    
11. 
    Boymetov B., Tolipov N., Abdirasilov S. Tasviriy san'at. Cho'lpon, -T.: 2006.-
    
12. 
    Davletshin M.G. va boshqalar. Yosh davrlari va pedagogik psixologiya. -T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2004. -127 b.
    
13. 
    Donish A. Navodur ul Vaqoe.-Dushanbe: Irfon, 1983.-123 b.
    
14. 
    Yo'ldoshev J.G'., Usmonov S.A. Pedagogik texnologiya asoslari.-T.: O'qituvchi, 2004.-104 b.
    
15. 
    Ziyomuhamedov B., Tojiev M. Pedagogik texnologiya: zamonaviy o'zbek milliy modeli. -T.: OO'MKHTRM, Lider Press nashriyoti, 2009.
    
16. 
    Ishmuxammedov R. Innovatsion texnologiyalr yordamida ta'lim
    

samaradorligini oshirish. T.: Nizomiy nomidagi TDPU, 2005.-44 b.

17. 
    Ishmuxammedov R., Abduqodirov A., Pardaev A. Ta'limda innovatsion texnologiyalar (ta'lim muassasalari pedagog-o'qituvchilari uchun amaliy tavsiyalar).-T.: Iste'dod, 2008. -180 b.
    
18. 
    Kuzin V. S. Psixologiya. 2-e izd. pererab. i dop. M.: Visshaya shkola, 1982. -256 s., il.
    
19. 
    Nabiev M. Rangshunoslik.-Toshkent: O'qituvchi, 1996.-39 b.
    
20. 
    Narshohiy M. Buxoro tarixi.-T.: Meros, 1991.-335 b.
    
21. 
    Oydinov N. O'zbekiston tasviriy san'ati tarixidan lavhalar. --.: O'qituvchi, 1997. -96 b.
    
22. 
    Oydinov N. Rassom-o'qituvchilar tayyorlash muammolari. -T.: O'qituvchi, 1997. -234 b.
    
23. 
    Saidaxmedov N. Yangi pedagogik texnologiyalar. (Nazariya va amaliyot). - T.: Iqtisod-moliya, 2003.
    
24. 
    Saidaxmedov N. Pedagogikada yangicha fikrlash. -T.: Istiqbol,2002.-43 b.
    
25. 
    Sokolova A.A. Usta Ekubjon Raufov. -T.: G'. G'ulom nomidagi Adabiyot va san'at nashriyoti, 1973.
    
26. 
    Tolipov O'., Usmonboeva M. Pedagogik texnologiyalarning tadbiqiy
    

asoslari.-T.: Fan, 2006.-261 b.

27. 
    Usmonov O. Kamoliddin Behzod va uning naqqoshlik maktabi.-Toshkent: Fan, 1977. -160 b.
    
28. 
    Farobiy Abu Nasr. Fozil odamlar shahri. 1993, -190 b.
    
29. 
    Faxretdinova D.A. Dekorativno-prikladnoe iskusstvo Uzbekistana. Tashkent:. Izdatelstva literaturi i iskusstova im. Gafura Gulyama, 1972. 64-st.-161 b. il.
    
30. 
    Xvorostov A.S. Dekorativno-prikladnoe iskusstvo v shkole. -M.:,
    

Prosveshchenie, 1981.

31. 
    Egamov H. Bo'yoqlar bilan ishlash. - Toshkent:. O'qituvchi, 1981. -56 b.