Sana: Sinf: 7 Mavzu: Impuls Darsning texnologik xaritasi

Sana:

Sinf: 7

Mavzu: Impuls

Darsning texnologik xaritasi

Darsning maqsadi	O`quvchilarga impuls va kuch impulsi haqida ma`lumot berish , hayotiy tajribalarda amaliy qo`llanilishini tushuntirish.
Vazifalari	O‘quvchilarga mavzu asosida impulsga doir bilimlarni berish bilan birga qiziquvchanlik, topqirlik, hozirjavoblik, ijodiy qobiliyatni shakllantirish.
O‘quv jarayonining mazmuni	O‘quvchilar mavzuning mazmun-mohiyatini tushunib, impuls va kuch impulsini to`g`ri anglay bilishi va ularni masalalarda ishlatilishi bo`yicha bilim, ko`nikma va malakalarga ega bo`lish.
O‘quv jarayonini amalga oshirish texnologiyasi.	Metod: “Aqliy hujum”, Savol-javob, jamoa va yakka tartibda ishlash, Amaliy mashg‘ulot. Vosita: Fizika darsligi va multimediya darslik. Kompyuter. Fizika fanini o’qitishda o’quvchilarga impulsga oid tushunchalarni shakllantirish. (O’qituvchilar uchun qo’llanma. ) E. Turdiqulov. M. Musayeva. Toshkent-2007. Molekulalar modellari va ularning rasmi tushirilgan plakatlar. Doska, bo’r. Nazorat: yozma, og`zaki Baholash: Rag‘batlantirish, 5 ball tizim asosida baholash.
Kutilayotgan natijalar	O‘qituvchi: O‘quvchilarning fanga bo`lgan qiziqishi ortadi. O`quvchilar o`rtasida do`stona muhitni yarata di. O‘z oldiga qo‘ygan maqsadlariga erishadi. O‘quvchilarni mustaqillikka va ijodkorlikka o`rgatadi. Past o`zlashtiruvchi o`quvchilarning fikrlash qobiliyatini o`stiradi.	O`quvchi: O‘quvchilar mustaqil va erkin fikrlaydi. Guruhlar bilan ishlashni va o`z ustida ishlashni o‘rganadilar, eslab qolish, ayta olish, ko‘rsata olish ko‘nikma va malakalarga ega bo‘ladilar.
Kelgusi rejalar (tahlil, o‘zgarishlar).	O‘qituvchi: Ilg`or pedagogik texnologiyalarni darsda qo`llashni, ularni takomillashtirishga erishadi. Darsni tashkil qilishda axborot texnologiyalardan foydalanadi..	O`quvchi Mavzu yuzasidan berilgan topshiriq ustida mustaqil ishlashi o‘rganadi. O‘z fikrini ravon bayon eta oladi. Guruhda ishlashda jipslikka e`tbor qaratadi. Mavzu uchun qo‘shimcha na`lumotlar topishga harakat qiladi.

Darsning maqsadi:

I. Darsning maqsadi:

Ta`limiy: O`quvchilarga impuls va kuch impulsi haqida to`liq ma`lumot va bilimlarni berish.

Ta`rbiyaviy: O`quvchilarni hayot havfsizligi bilan bo`g`liq bo`lgan bilim ko`nikma va malakalarini shakllantirish.

Rivojlantiruvchi: O`quvchilarga yangi mavzuni tushuntirish orqali o`quvchilardagi hayotiy ko`nikmalar asosida bilimlarni to`ldirish va rivojlantirish.

Dars uslubi: Ko`rgazmali-amaliy;

Dars usuli: Noan’anaviy (Komandada o`qitish, aqliy hujum, tezkor savol javoblar, didaktik mashqlar);

Dars tipi: Yangi bilimlar beruvchi;

Dars shakli: Individual.

Dars didaktikasi:

a) jihozi: Darslik, yozuv taxtasi, tarqatma materiallar, tezkor savollar yozilgan kartochkalar, o`quv qurollari;

b) texnik vositalari: kompyuter, videoproyektor, ekran
Darsning blok-sxemasi:

T/r	Darsning bosqichlari	Vaqt
1	Tashkiliy qism	2 daqiqa
2.	Guruhlarga topshiriq berish orqali o`tilgan mavzuni so`rash	8 daqiqa
3	Yangi mavzu bayoni	11 daqiqa
4	Amaliy mashqlar bajarish orqali mavzuni mustahkamlash	20 daqiqa
5	Dars yakuni: G`olib guruhni aniqlash va o`quvchilarni baholash 2. Uyga vazifa	4 daqiqa

Darsning shiori:

“To`xtama, o`qi, o`rgan Koinot ilmin,

Zero, tinmay aylanar Kurrai-zamin”

Darsning borishi:

1. Tashkiliy qism:

a) Psixologik iqlim yaratish (salomlashish, sinfning va o`quvchilarning darsga tayyorligini baholash, davomat, ob-havo, sanani aniqlash)

b) Darsning mavzusini va maqsadini e’lon qilish

d) O`rganiladigan BKM larni e’lon qilish:

1. Kuch impulsi.

2. Impuls.

3. Impuls formulasi birligi

4. Kuch impulsi formulasi birligi
e) O`quvchilarni guruhlarga ajratish, “Beruniy” va “Nyuton” nomlari bilan nomlash, guruh sardorlarini saylash;

j) “Oltin qoidalar” ni ishlab chiqish:

1. O`zaro hurmat

2. O`zgalar fikrini hurmat qilish

3. Erkin fikrlash

4. Intizomlilik

5. Topqirlik

6. Hozirjavoblik

i) Baholash mezonlari haqida tushuncha berish (“Ofarin”, “Barakallo”, “Harakat qil” so’zlari yozilgan shakllar);



Sinf chizmasi. Guruhlarning joylashish holati

O’tilgan mavzu yuzasidan o`quvchilarni baholash.

O`tilgan mavzu yuzasidan tayanch so`z va tushunchalar yozilgan kartochkalar guruhlarga tarqatiladi.


“Beruniy” guruhiga:

1. 
   Tezlikka ta`rif bering?
   
2. 
   Nyutonning birinchi qonuni?
   
3. 
   Butun olam tortishish qonuni?
   
4. 
   Aylanish davri?
   
5. 
   Jism og`irligi?
   

“Nyuton” guruhiga:

1. 
   Tezlanishga ta`rif bering?
   
2. 
   Nyutonning ikkinchi qonuni?
   
3. 
   Nyutonning uchinchi qonuni?
   
4. 
   Aylanish chastotasi?
   
5. 
   Og`irlik kuchi?
   

O`quvchilarning kartochkalardagi savollarga qay darajada izoh berganliklariga qarab “Ofarin”,

“Barakallo”, “Harakat qil” so’zlari yozilgan shakllardan tegishlisi taqdim etiladi.

O`quvchilar bilan o`tgan mavzularni takrorlash maqsadida “Topqirlik” mashqi o`tkaziladi. Bunda o`quvchilar “Shatranj” taxtasiga yashiringan ma`lumotlarga to`g`ri javoblarni quyidagi davlatlardan qaysilariga tegishli ekanliklarini aniqlashlari kerak bo`ladi.

“Shatranj” taxtasiga keltirilgan ma`lumotlardan namunalar:

1. 
   Mexanik harakat.
   
2. 
   Trayektoriya.
   
3. 
   Kuch.
   
4. 
   Ko`chish.
   
5. 
   Erkin tushish.
   
6. 
   
   
7. 
   
   
8. 
   Elastiklik kuchi.
   
9. 
   Guk qonuni.
   
10. 
    Birinchi kosmik tezlik.
    

Guruh o`quvchilari “Shatranj” taxtasidagi savollarga bergan javoblariga qarab rag`batlantiruvchi kartochkalar bilan taqdirlanadi.

O`qituvchi yangi mavzu bayonini o`quvchilarga tushuntirish jarayonida kompyuter, videoproyektor va ekrandan bevosita foydalangan holda Microsoft Office dasturi tarmog`iga kiruvchi Microsoft Office Power Point matn muharriri orqali ekranda mavzuga tegishli rasmlardan lavhalarni ham namoyish etib tushuntiradi.

Yangi mavzu bayoni: Impuls.

Kuch impulsi
lmpuls lotincha “impulsus" so'zidan olingan bolib, “turtki” degan ma'noni bildiradi.

Jismlarning o‘zaro ta’siri natijasi kuchdan tashqari ta'sirlashish vaqtining davomiyligiga ham bog‘liq. Bunga ishonch hosil qilish uchun quyidagi tajribalarni o'tkazib ko'raylik.

1-tajriba. Osmaga jismni ip orqali 84-rasmda ko`rsatilgandek osib qo'yaylik. Birinchi galda jismning ostiga bog`langan ipni sekin-astalik bilan pastga tortamiz. Bunda jismni tayanch bilan bog`lab turgan ip uziladi. Ikkinchi galda ipni tez, ya'ni siltab pastga tortamiz. Bunda jism ostidagi ip uzilishiga guvoh bo‘lamiz.

2-tajriba. Stol ustiga sirtlari silliq bo‘lgan ikkita taxtachani ustma-ust qo‘yaylik. Ostdagi taxtachaga ip bog'langan bo‘lsin. Birinchi galda ostdagi taxtachani sekin- asta tortamiz. Bunda ostki va ustki taxtacha bir-biriga nisbatan siljimasdan stol ustida sirpanadi. Ikkinchi galda ostdagi taxtachani tez, ya’ni siltab tortamiz. Bu holda ustki taxtacha ostki taxtacha ustida sirpanib orqaroqda qoladi yoki tushib ketadi (85-rasm).

Ikkala tajribadan xulosa chiqarish mumkinki, haqiqatdan ham, jismlarning o‘zaro ta’siri natijasi faqat kuchga emas. balki uning ta’sir vaqti davomivligiga ham bog‘liq. Shuning uchun kuch impulsi degan kattalik kiritilgan.

Kuch impuisi jismga ta’sir etayotgan kuchning shu kuch ta’sir etgan vaqtga ko'payimasiga teng. ya’ni:

→ →

I = Ft.

Xalqaro birliklar sislemaskla kuch impulsining birligi N • s. 1 N • s li imptils - bu 1 s davomida ta’sir etuvchi 1 N kuch impulsidir.

Kuch impulsi vektor kattalik bo'lib. uning yo'nalishi kuchning yo'nalishida bo'ladi.

Jism impulsi

Kamdan kam uchrasada. avtomashinalaming to'qnashib ketishi, ba'zi hollarda yo'l chetidagi simyog’och, daraxt yoki boshqa narsalarga borib urilishi sodir bo'lib turadi. Masalan. agar avtomobil 30 km/soal tezlikda yo`l chetidagi simyog'ochga urilsa, simyog’och shikastlanishi yoki yiqilishi mumkin. Agar shunday tezlikda kelayotgan velosiped simyog'ochga urilsa, simyog’och shikasilanmaydi. Chunki velosipedning (havdovchi bilan birgalikda) massasi avtomobilning massasidan ancha kichik.

Agar avtomobilning tezligi katta, masalan, 90 km/soat bo'lsa, simyog'ochga urilish zarbi tezligi 30 km/soat bo'lgandagiga nisbatan ancha каttа bo'ladi.

10 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan 10 g massali jismning devorga urilish zarbi xuddi shunday massali tezlik bilan harakatlanayotgan 100 g massali jismning unlish zarbidan kichik bo'ladi.

Miltiq otilganda uning 10 g massali o’qi 600 m/s tezlik bilan harakatlanmoqda deylik. O'q bunday tezlik bilan yupqa taxtani teshib o'tadi. Chunki каttа tezlikda harakatlanayotgan 10 g massali o'qning urilish zarbi 10 m/s tezlikda harakatlanayotgan shunday massali jismning unlish zarbidan ancha katla.

Yuqorida keltirilgan misollardan quyidagi xulosalar kelib chiqadi:

1. 
   Harakatlanayotgan jismning tezligi o'zgarmaganda massasi qancha katta bo`lsa, uning urilish zarbi ham shuncha katta bo'ladi.
   
2. 
   Harakatlanayotgan jismning tezligi qancha katta bo`lsa, uning unlish zarbi ham shuncha katta bo'ladi.
   

Demak, jism harakalim tavsiflash uchun jism massasi va uning tezligi alohida tarzligi emas, balki ularni birgalikda qarash kerak. Shu maqsadda jism impulsi degan fizik kattalik kiritilgan.

Jism massasining uning tezligiga ko'payimasi jism impuisi deb ataladi. ya'ni:

→ →

р = mv.

Xalqaro birliklar sistemasida jism impulsining birligi bo`ladi. li impuls – bu 1 m/s tezlik bilan harakatlanayotgan 1 kg massali jismning impulsi. Jism impusli vector kattalik bo`lib, uning yo`nalishi tezlikning yo`nalishida bo`ladi.
Kuch impulse va jism impulsi orasidagi munosabat

V₀ boshlang`ich tezlik bilan harakatlanayotgan jism t vaqt davomida boshqa jism bilan ta`sirlashgani tufayli, uning tezligi o`zgarib, V gat eng bo`lsin. O`zaro jarayon jismning tezlanishi quyidagicha ifodalanadi:
→ →

Nyutonning ikkinchi qonuni qanday ta'riflanadi va formulasi qanday ifodalanadi?

Agar jismning massasi m, boshqa jism bilan ta'sirlashish kuchi F bo'lsa, u holda Nyutonning ikkinchi qonuniga binoan tezlanishning quyidagi formulasi ham o`rinlidir.

Tezlanishning ikkala formulasini o'zaro tenglashtirish mumkin:

Bu formulada Ft - kuch impulse, mv₀ - o'zaro ta'sirgacha, mv — o'zaro ta'sirdan keyingi jism impulslari ekanligini hisobga olsak, quyidagi xulosa kelib chiqadi:
O'zaro ta'sir jarayonida jism impulsining o'zgarishi ta’sir kuchi

impulsiga teng.

Masala yechish namunasi

Mavzuning “Jism impulsi” bandida keltirilgan misoldagi velosiped va avtomashinaning impulslarini toping. Velosipedning massasini 100 kg (haydovchisi bilan birgalikda) avtomashinaning massasini 2000 kg deb oling.
Masala yechish namunasi

Mavzuning “Jism impulsi" bandida keltirilgan misoldagi velosiped va avtomashinaning impulslarini toping. Velosipednmg massasini 100 kg (haydovchisi bilan birgalikda) avtomashinaning massasini 2000 kg deb oling.

O`quvchilarni o`rganilgan mavzu bo`yicha BKMlarini sinash maqsadida “Beruniy” va “Nyuton” guruhlariga “Fizik talqinlar” tarqatiladi.

“Beruniy” va “Nyuton” guruhlari uchun:
FIZIK TALQINLAR. (+, -)

Yangi mavzuga tegishli to`g`ri javoblarga (+) ishorasi, o`tgan mavzuga tegishli javoblarga (-) ishorasi qo`yiladi.

1. 
   Gorizontal sirtda tinchlikdagi ishqalanish kuchi normal bosim kuchiga bog`liq emas (___)
   
2. 
   Impuls (___)
   
3. 
   F = µ P_n (___)
   
4. 
   Kuch impulsi (___)
   
5. 
   P=m∙ V (___)
   

O`quvchilarning geografik talqinlarga bergan javoblariga qarab tegishli rag`batlantiruvchi kartochkalar bilan rag`batlantiriladi.

Dars so`ngida har ikkala guruhning kartochkalar soni va yig`gan bali hisoblanadi. G`olib guruh e`lon qillinib, dars davomida faol ishtirok etgan o`quvchilar baholanadi.

Dars yakunida o`quvchilarga uyga vazifa beriladi:

1. 84- va 85-rasmlarda ifodalangan tajribalarni tushuntirib bering.

2. Kuch impulsi qanday ifodalanadi? U qanday birliklarda o'lchanadi?

3. Harakatlanayotgan jismning massasi qancha katta bo`lsalining urilish zarbi

ham shuncha katta bo’lishini asoslab bering.

4.Harakatlanayotgan jismning tezligi qancha katta bo`lsa, uning urilish zarbi

ham shuncha kalta bo’lishini asoslab bering.

5. Jism impulsi qanday ifodalanadi? U qanday birliklarda o’lchanadi?

6. Kuch impulsi va jism impulsi orasida qanday munosabat mavjud?
19-mashq

1. Tayanchga osilgan jismga bog'langan ip pastga qarab 10 N kuch bilan birinchi galda 5 s davomida tortib turildi, ikkinchi galda 0.1 s ichida shunday kuch bilan siltab tortildi. Har ikkala hol uchun jismga ta'sir etgan kuch impulsini toping.

2. Mavzuning “Jism impulsi" bandida keltirilgan misoldagi 10 g va 100 g massali jismlarning hamda miltiq o’qining impulsini toping.

3. Massasi 2 kg bo’lgan jism 5 m/s tezlikda kelib devorga urildi va о‘z tezligini butkul yo'qoldi. Jismning ta’sir kuchi impulsini toping.

4. Massasi 100 g bo'lgan sharcha gorizontal sirtda 0,5 m/s tezlikda kelib ikkinchi sharchaga urildi va 0,2 m/s tezlikda o‘z harakatini avvalgi yo`nalishda davom ettirdi. Sharcha urilish paytida uning impulsi qanchaga o'zgargan?