Sana Mavzu

III.Yangi mavzuning bayoni:
Pozitsion sanoq sistemasida berilgan sonning qiymati sonni tasvirlovchi raqamlarning egallagan o‘rniga bog‘liq bo‘ladi. Masalan: 222 sonida bir xil raqamlar yozilgan, lekin joylashgan o‘rniga qarab ularning qiymati turlicha.

Raqamlarning yozuvdagi joylashuviga, ya’ni pozitsiyasiga bog‘liq sanoq sistema pozitsion sanoq sistema deb ataladi.

Nopozitsion sanoq sistemasida belgining qiymati uning egallagan o‘rniga bog‘liq emas. Masalan: maxsus belgi yoki ba’zi xalqlar alifbosidagi har bir harf ma’lum bir songa teng bo‘lgan. So‘zlardagi harflar ifodalagan sonlarni qo‘shib, turli sonlar hosil qilingan. Bunda harf qayerda joylashishidan qat’i nazar u bir xil qiymatga ega bo‘lgan.
1-misol. Quyida sonlarni ifodalayotgan shakllar berilgan.

Ular turli usulda joylashtirildi:

Bu raqamlar pozitsion sistemada nechani anglatadi? Nopozitsion sistemada-chi?
2–misol. 9 raqami har bir sonda qanday nomlanadi?
159, 389, 942, 1959, 1893, 6925, 9856.
3-misol. a) 5, 6, 7 va 8 sonlariga karrali bo‘lgan to‘rttadan son yozing.
b) 42, 39, 67, 58 sonlarining bo‘luvchilarini toping.
4-misol. Qoldiqli bo‘lishni hisoblang:
1000 : 30 = 33 (10 q) 140 : 3 = 46 (2q) 290 : 6 = 48(2q)
900 : 40 = 22 (20q) 160 : 3 = 53 (1q) 480 : 7 = 68 (4 q)
IV. Yangi mavzuni mustahkamlash. 5 – misol. 3 ta sonning yig‘indisi 1000 ga teng. Birinchi va ikkinchi sonlar yig‘indisi 650 ga teng. Uchinchi sonni toping.
Yechish: 1000 – 650 = 350 Javob: 350.
V. Baholash. Darsdagi faol ishtirokiga qarab, o’quvchilar rag’batlantiriladi va dars yakunida ballar umumlashtirilib yakuniy ballar e’lon qilinadi.