|
Belgilangan vaqt.
1.
|
Tashkiliy qism
|
3 daqiqa
|
2.
|
O`tilgan mavzuni takrorlash
|
12 daqiqa
|
3.
|
Yangi mavzu bayoni
|
14 daqiqa
|
4.
|
Mustahkamlash
|
12 daqiqa
|
5.
|
Baholash
|
2 daqiqa
|
6.
|
Uyga vazifa
|
2 daqiqa
|
I.Tashkiliy qism: Salomlashish,davomatni aniqlash,sinf tozaligini kuzatish.
II.O`tilgan mavzuni takrorlash: O`quvchilarning o’tgan darsda olgan bilimlari sinab ko`riladi.
Arab qabilalarining xo'jalik mashg'ulotlari haqida gapirib bering.
Ko'chmanchi arablar chorvachiiikning qaysi sohalari bilan shug'ullangan va uning sabablarini ko'rsating.
Nima uchun arablarda ijtimoiy tengsizlik paydo bo'ldi?
Muhammad payg'ambar hayoti haqida nimalar yodingizda qoldi, so'zlab bering.
Faol o`quvchilar baholanadi.
III.Yangi mavzu bayoni: Reja:
1. Hindlarda mavjud qaysi varna-kastalarni bilasiz?
Yirik yer egaligi turlarini gapirib bering.
Sizning fikringizcha, Hindistonni mashhur qilgan boylikning asosi nima edi?
Yozuvsiz xaritaga Hindiston va uning shaharlarini tushiring.
Hindiston xalqlari madaniyatining qaysi xususiyatlari e'ti- borga molik?
Ajanta nima?
Kushonlar imperiyasining inqirozidan so'ng Hindistonda hokimiyatni egallagan Chandragupta I (320-340) guptalar sulolasiga asos soladi. Guptalar davlatining poytaxti Pataliputra shahri bo'lgan. IV asrning oxiri - V asr boshlarida Guptalar imperiyasi gullab-yashnaydi. Ayni shu paytdan Hindistonda mulkchilik mu- nosabatlari vujudga keladi. Hukmdorlar o'z yaqinlari — amaldor- lari, harbiy boshliqlariga yer-mulklar inom etganlar. Natijada, IV—V asrlar davomida yirik yer egalari tabaqasi shakllanadi. Ular dehqonlardan soliqlarni to'lashdan tashqari, mehnat majburiyatlari o'tashni ham joriy etadi. Ilk o'rta asrlarda mamlakat aholisining kasta-varna (toifa)larga bo'linishi: braxman- lar, kshatriyalar, vayshilar va shudralar saqlanib qoladi. Braxmanlar mayit va hatto o'lgan hayvonlarga ham tegishi mumkin emasdi. Hayvon terisini esa niaxsus ko'nchi - shudralar shilishgan. Braxman kohinlarga soqolini o'zi olishi, kirlari- ni yuvishi ham taqiqlangan, ular uchun bu yumushlarni shudra — xizmatkorlar bajargan. Supurish-sidirish ishlarini ham faqat shudralardan bo'lgan xizmatkorlar, farroshlar qilganlar. Hindistonning shimoli-g'arbidan VI asrda bostirib kirgan eftaliylar hujumlari ostida Guptalar imperiyasi parchalanib, mamlakatning katta qismi istilochilar qo'liga o'tadi.
VII asrda Hindistonda bo'lgan Xitoy tarixchisi Syuan Szyanning yozishicha, unda 70 ga yaqin katta-kichik knyazliklar bo'lgan. Knyaz
rojalar o'zlarining ko'psonli yaqinlari va xizmatkorlari bilan hashamatli saroylarda yashaganlar. Rojalar qarindoshlari, a'yon va amaldorlariga yer-mulk hamda ularda yashagan aholini taqdim etganlar. Davlat yerlarining qolgan qismi dehqonlarga ijaraga berilgan. Braxman
kohinlar qo'lida ham ko'plab ekin maydonlari to'plangan. Man- balarda yozilishicha, o'ta taqvodor rojalardan biri knyazligidagi 1400 qishloqni ibodatxonalarga in'om etgan ekan.
Rojalar o'rtasida tinimsiz urushlar bo'lib turgan. Qo'lga kiritilgan o'ljalar, yerlar g'oliblar orasida taqsimlangan. Rojaning yaqin qarindoshlari. a'yonlari o'nlab, ba'zida yuzlab qishloqlar va unda yashagan aholisi bilan; amaldorlar esa bitta yoki bir qishloqning yarmi bilan taqdirlanishi ham mumkin edi. In'om etilgan yer maydoni grass ("bo'lak" yoki "qultum") deb nomlanib, uni olgan shaxs harbiy xizmat o'tab berishi lozim bo'lgan. O'z xonadoniga mansub bo'lmagan amaldorlarga rojalar yerni ma'lum muddatga foydalanishga berganlar. Bunday yerlar patta ("yorliq" yoki "yorliqqa olingan yer") deb nom- langan. Pattadan alohida xizmat ko'rsatgan kishilarni taqdirlash uchun ham foydalanishgan. Mulkchilik munosabatlari mustahkamlanib borishi bilan patta yerlari ham avloddan-avlodga o'tadigan merosiy mulkka aylana boshlagan. O'zaro urushlardan kuchsizlanib borgan Hindistonni chet bosqin- chilar ham talaganlar. Xususan, Arab xalifaligining parchalanishidan vujudga kelgan musulmon davlatlari hukmdorlari XI asrdan Hindis- tonga hujum boshlaydilar. G'azna hukmdori Mahmudning qo'shinlari XI asr boshlarida mamlakat shimoliga 17 marta bosqinchilik yurishlari uyushtirgan. Ma'lum muddat o'tib Hindistonning shimoliy qismi musulmon hukmdorlari tomonidan to'liq bosib olinadi. Sharq xalqlari ertaklarida Hindiston af- sonaviy boyliklar mamlakati sifatida tasvirlangan. Yevropada hind rojalarining boyiiklari haqida turli afsonalar tarqalgan.
Aslida ushbu boyliklar xalqning mashaqqatli mehnati evaziga yaratilgan. Dehqonlar daryolardan kanal va ariqlar chiqarib, yangi yerlarni o'zlashtirganlar va undan yiliga 2-3 niarta hosil olganlar. Serunum maydonlarda: sholi, paxta, shakarqamish, ziravorlar va choy yetishti- rilgan. Asrlar o'tib bu ekinlar qo'shni mamlakatlarga ham tarqalgan.
Hind hunarmandlari o'z mahoratlari bilan shuhrat qozonganlar. Ular tomonidan tayyorlangan zargarlik buyumlari, oltin va kumushdan yasalgan idishlar, Hindistondan chetda ham yuksak baholangan. Fil suyagi, yog'ochning qattiq navlaridan yasalgan odam va hayvonlar haykalchalari, faqat hind rojalari emas, xorijiy davlatlar hukmdorlari saroylarini ham bezagan. Yog'ochdan yasalgan oddiy dastgohlarda to'quvchilar nafis gazlamalar tayyorlaganlar.
Hindistonning g'arbida ko'plab dengiz porti shaharlari bo'lib, ularga chet o'lkalardan turli buyumlar keltirilar va o'z navbatida hind hunarmandlari tayyorlagan xilma-xil buyumlar dun- yoning turli burchaklariga olib ketilardi. Eng yirik port-shahar Kalikut hokimini "dengiz xo'jayini" deb atashardi. Shaharlardagi gavjum bozor- larda mahalliy va boshqa njamlakatlardan keltirilgan buyumlar sotilardi. Xitoy, Afrika, Arabiston, O'rta Osiyoclan ko'plab savdogarlar gazmol, zargarlik buyumlari, atir-upalar, ziravorlar olish maqsadida hind sha- harlariga kelishardi. Hindiston bilan savdoda yetakchi o'rin tutgan arab savdogarlari port-shaharlarda hatto o'z mavzelariga ham ega edilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
