I guruh : Tovar ho`jaligining paydo bo`lishi haqida II guruh : Sharq mamlakatllari bilan savdo III guruh : savdo va bank haqida ma`lumot bering V .Darsni yakunlash: dars mavzusiga yakuniy xulosa qilish ,yuzaga kelgan savollarga javob berish ,faol qatnashgan o`quvchilar bilimini baholash
VI .Uyga vazifa : o`tilgan mavzu savollariga tayorlanish________________________________
O`TIB. Dir.o`rinbosari__________
Sana ____________________________________Sinf __________________________
Mavzu : O‘RTÀ ÀSRLÀRDÀ TOVAR ISHLAB CHIQARISHNING YUKSALISHI. BOZOR VA YARMARKALAR
Dars maqsadi : -O`quvchilarga O‘RTÀ ÀSRLÀRDÀ TOVAR ISHLAB CHIQARISHNING YUKSALISHI. BOZOR VA YARMARKALAR tarixi haqida bilim berish
Tarbiyaviy maqsad: - o`quvchilarga tarixiy taraqqiyot tajribalaridan zarur saboqlar olib yashash lozimligini uqtirish;
Rivojlantiruvchi maqsad: -o`quvchilarni dunyoqarashini, nutqini,fikrlash qobilyatini, shakllantirish.
Tayanch kompetentsiyalar: Kommunikativlik
O`z fikrini og`zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzu:dan kelib chiqib savollarni mantiqan to`g`ri qo`ya olish va javob berish;
Fanga oid kompetensiyalar:
Tarixiy voqeilikni tushunishvauni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasi.
tarixiy davrlar va -yillarni ajrata oladi, tarixiy hisobini tushuntira oladi; mazkur davrni o„rganish orqali o„quvchilar tarix fanining o„rganilayot- gan davriga oid tarixiy atamalar mazmunini biladi;
Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi,tarixiy sanalarda ro`y bergan voqealar haqida ma‟lumot bera oladi
Dars turi :yangi bilim va tushunchalarni shakllantiruvchi
Dars metodi : Interfaol metodlar , guruhlarda ishlash o`zingizni sinang
Dars jihozi : darslik ,xarita , tarqatma materiallar ___________________________________
Darsning borishi:
I .Tashkiliy qism : salomlashish,davomatni aniqlash ,sinfni darsga tayorlash ,kun tarixi aytiladi
II.O`tilgan mavzuni takrorlash :
III. Yangi mavzu bayoni : Sharq m am lak a tla rid a o 'r ta asrla rning rivojlangan davriga turli paytda: Xitoy, Yaqin Sharq va Shimoliy Afrikada — VIII asrning ikkinchi yarmida, Ydponiyada IX—X asrlarda, Hindistonda XI—XI11 asrlarda
o 'tg an la r. Bu hoi har bir mamlakatda ishlab chiqarish taraqqiyoti turli darajada bo'lgani bilan izohlanadi.
Dastlab m a ’muriy markaz yoki harbiy q a l’alar sifatida tashkil topgan o 'rta asr shaharlari. hunarmandchilik va savdoning yuksala borishi bilan juda tez rivojlangan. Osiyoning eng yirik sh ah a rla ri: Chanyan, Loyan, Xanchjou, Kamakura, Kioto, Osaka, Dehli, Bag‘dod, Buxoro va Samarqand edi. Ularda maktablar, kutubxonalar tashkil qilingan, olimlar, shoirlar, rassomlar, musiqachilar yashab ijod qilganlar. Osiyo shaharlari davlat yerlarida vujudga kelganidan Yevropa shaharlaridan farqliroq yirik zamindorlarga qarshi kurash olib bormaganlar. Yaponiyaning o 'rta asr shaharlari turli joylarda: Nara. Xeyyan -budda ibodatxonalari atrofida: Otsu — aloqa bekati va yo‘l ustida, Xyogo. Sakai dengiz bo‘\ida: Nagoya — qal'a atrofida vujudga keladi. Xeyyan shahri 1177-yili yong'in natija^ida va\ron bo'ladi. Bu shahar qayta tiklanganidan so 'ng Kioto nomini olib mamlakat poytaxtiga aylanadi. Kioto ko'p asrlar davomida Yaponiyaning iqtisodiy, diniy va madaniy markazi bo‘Iib qoladi. Osiyo shaharlari aholisi Yevropanikiga nisbatan ko'proq bo'lgan. Xususan, Xitoyda o 'rta asrlardayoq aholi zich \ashagan. XVI asrda Pekinda 1 mln, Nankinda undan ham ko'p aholi bo'lgan. Eronning Isfaxon, Sheroz shaharlarida 200 mingdan ortiq kishi yashagan. Amir T em u r s a lta n a ti p o y tax ti Samarqand XIV a sr o x iri — XV asr boshlarida vuksalib dunyoga taniladi. Xitoyda barcha ustalar sex a'zosi bo'lishlari majbuny etib qo‘yilgan. Hunarmandchilikning eng muhim sohalari Xitoyda yuksak taraqqiyotga erishgan. Xususan, faqat xitoyliklar 600—700 kishi va yana ko'plab yuk sig‘adigan yirik kemalar — jonkalarni qurishgan. Arab xalifaligi. Tan imperiyasi va Dehli sultonligi singari yirik markazlashgan d av latlarn in g paydo b o 'lish i savdoni yuqori daromad manbayiga aylantirdi. Uzoq Sharqdan O 'n a dengizga qadar h u d u d la rd a faqat karvon jo 'l l a r i orqa li savdo olib borilmagan. Fors k o 'rfazi va Q iz il d e n g iz o rq a li a ra b , h in d , x ito y savdogarlarining o 'n la b kemalari suzgan. Osiyodan farqliroq, Afrikaning iqtisodiy q o lo q lig i, u n d a g i u z lu k s iz u ru s h la r , q it’aning xomashyo, tuz, oltin, fil suyagi, z ir a v o r la r , q ism a n q u lla r m an b ay ig a aylanishiga sabab bo'ladi.
.IV. Mustahkamlash:o`rta asr mamlakatlarida o 'rta asr shaharlari vujudga kelishi xususiyatlarini so‘zlab bering.
2. Xitoy shaharlari haqida nimalarni eslab qoldingiz?
3. Yaponiya va Eron shaharlari haqida gapirib bering.
V .Darsni yakunlash: dars mavzusiga yakuniy xulosa qilish ,yuzaga kelgan savollarga javob berish ,faol qatnashgan o`quvchilar bilimini baholash
VI .Uyga vazifa : o`tilgan mavzu savollariga tayorlanish________________________________
O`TIB. Dir.o`rinbosari__________
Sana: ______________ Fan: Jahon tarixi Sinfi: 7 ___ ____ ____
Mavzu : Xitoy
Darsning maqsadi :
Ta`limiy maqsad:-o`quvchilarga Xitoy haqida bilim berish;
Tarbiyaviy maqsad: - o`quvchilarga tarixiy taraqqiyot tajribalaridan zarur saboqlar olib yashash lozimligini uqtirish;
Rivojlantiruvchi maqsad: -o`quvchilarni dunyoqarashini, nutqini,fikrlash qobilyatini,
shakllantirish.
Tayanch kompetentsiyalar: Kommunikativlik
O`z fikrini og`zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzu:dan kelib chiqib savollarni mantiqan to`g`ri qo`ya olish va javob berish;
Fanga oid kompetensiyalar:
Tarixiy voqeilikni tushunishvauni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasi.
tarixiy davrlar va -yillarni ajrata oladi, tarixiy hisobini tushuntira oladi; mazkur davrni o„rganish orqali o„quvchilar tarix fanining o„rganilayot- gan davriga oid tarixiy atamalar mazmunini biladi;
Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi,tarixiy sanalarda ro`y bergan voqealar haqida ma‟lumot bera oladi
Dars turi : yangi bilim beruvchi ______________________________________
Dars metodi: suhbat, tushuntirish, “Savol-javob” metodi,________________________________
Dars jihozi :darslik ,xarita ,ko`rgazmali va didaktik materiallar___________________________
Darsning borishi:
I.Tashkiliy qism: Salomlashish,davomatni aniqlash,sinf tozaligini kuzatish.
II.O`tilgan mavzuni takrorlash: Bingo mashqi :
III.Yangi mavzu bayoni: Qadimgi Xan quldorlik imperiyasi III asrda inqirozga uchrab, uning o'mida 3 ta mustaqil: Vey, Shu va U davlatlari vujudga keladi. Ayni shu paytdan Xitoyda yerga egalik munosabatlari shakllana boshlaydi. Xitoyning birlashuviga VI asrning ikkinchi yarmid a Tu rk xoqonligi istilosi xavfi tu rtk I bo`lmadi. Mamlakatni cheklanmagan hokimiyatga ega bo'lgan imperator, Suy sulolasi (589—618) vakili b o sh q a rg an . U n in g ix tiy o rid a kuchli qo‘shindan tashqari. ko‘p sonli sodiq amaldorlari ham bor edi. Mamlakatning markazlashuvi 46-rasm. Sian shahri. to ‘rt asr davom etgan o ‘zaro urushlarga chek qo`y ib, iqtisod va madaniyatning rivojlanishiga 652-yil. olib keladi. Ekin maydonlari kangayib. aholi soni ko'paydi, savdo-sotiq jo n lrn ib , sh ah a rla r yuksala boshlaydi. Yangi hokimiyat soliqlarni tartiblashtirib, pul islohoti o'tkazadi . Xitoyning shimoli-g'arbidagi mahalliy hokimlardan biri Li Yuan 618-yili taxtni egallab Tan sulolasiga (618—907) asos soladi. Tan imperiyasi boshqaruvi davrida Xitoydagi barcha yerlar davlatniki deb e'lo n qilinadi. Ylamlakatning barcha hududlarida dehqonlarga kichik-kichik yer maydonlari ijaraga beriladi. 624-yili qabul qilingan qonunga ko‘ra, h ar bir xo jalik uyhovlisi o ‘midan tashqari 80 mugacha (1 mu — 6 sotix) haydaladigan yerni ijaraga olish huquqiga ega b o 'lad i. Ha r bir xonadonga o ‘z b o g 'id a mevali daraxtlardan tashqari, yana tu t daraxtini o 'stirish I majburiy etib qo'yiladi. Yangi qonunga binoan, dehqon o 'z hovlisi va tom o rq a sin i sotishi. garovga q o ‘yishi mumkin edi. Xitoyda VI asrdanoq shaharlar birmuncha yuksaladi. Chegara hududlarida yangi shahar-qal'alar bunyod etila boshlaydi. Dengiz va daryo portlarida. xomashyo serob joyjarda, savdo-hunarmandciiilik vuksalib, yangi shaha rlar vujudga keladi. Buyuk kanal h amda dengiz sohillari b o 'y lab , VII asrdan Xanchjou, Kayfin, Yanchjou shaharlarining yuksalishi ham savdo-sotiq va hunarmandchilikning rivojlanishi bilan bog’liq edi. Ushbu jarayon qonunlarni kuchaytirishni taqozo etib. Tan imperatorlari shaharlarda kechasi ko'chaga chiqishni taqiqlaydi. Shahar darvozalari kechasi yopib qo'vilgan. Shahar devoridan kimda-kim kechasi oshib o'tsa, 70 darra kaltaklanishi joriy etilgan. Albatta bu tadbirlar shaharlarda tinchlik- osoyishtalikni, mol-mulk dahlsizligini saqlashga qaratilgan.
IV .Mustahkamlash :savollar asosida:
1. Xitoyda yerga egalik munosabatlari qachondan vujudga kelgan?
2. Mamlakatda dehqonlar ahvoli qanday bo'lganligini so'zlab bering.
3. Xitoyda shaharlar, hunarmandchilik va savdoning rivojlana borishini misollar bilan ko'rsating.
4. Mamlakat tashqi siyosatidagi qaysi muhim voqealami eslab
qoldingiz?
V.Baholash: Darsda faol qatnashgan o`quvchilar baholanadi.
VI.Uyga vazifa: - mavzu savollariga javob yozib kelish.
O`.T.I.B.D.O` __________________ ____________
Sana ____________________________________Sinf _______________________________________
Mavzu : Osiyo mamlakatlari madaniyati
Dars maqsadi : -O`quvchilarga Osiyo mamlakatlari madaniyati tarixi haqida bilim berish
Tarbiyaviy maqsad: - o`quvchilarga tarixiy taraqqiyot tajribalaridan zarur saboqlar olib yashash lozimligini uqtirish;
Rivojlantiruvchi maqsad: -o`quvchilarni dunyoqarashini, nutqini,fikrlash qobilyatini, shakllantirish.
Tayanch kompetentsiyalar: Kommunikativlik
O`z fikrini og`zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzu:dan kelib chiqib savollarni mantiqan to`g`ri qo`ya olish va javob berish;
Fanga oid kompetensiyalar:
Tarixiy voqeilikni tushunishvauni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasi.
tarixiy davrlar va -yillarni ajrata oladi, tarixiy hisobini tushuntira oladi; mazkur davrni o„rganish orqali o„quvchilar tarix fanining o„rganilayot- gan davriga oid tarixiy atamalar mazmunini biladi;
Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi,tarixiy sanalarda ro`y bergan voqealar haqida ma‟lumot bera oladi
Dars turi :yangi bilim va tushunchalarni shakllantiruvchi
Dars metodi : Interfaol metodlar , guruhlarda ishlash o`zingizni sinang
Dars jihozi : darslik ,xarita , tarqatma materiallar ___________________________________
Darsning borishi:
I .Tashkiliy qism : salomlashish,davomatni aniqlash ,sinfni darsga tayorlash ,kun tarixi aytiladi
II.O`tilgan mavzuni takrorlash : TTT metodi : _______________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
III. Yangi mavzu bayoni : G'arbiy Osivoning qadimgi yuksak madaniyatli o'lkalariga kelgan arablar dastlab yunonlar, yahudiyiar, suriyaliklar, forslar, sug'diylarga nisbatan qoloq edilar. Ammo ushbu xalqlar madaniyatini
o'zlarida singdirib. yanada yuksakroq madanivatning yaratilishiga sharoit yaratdilar. Xususan. xalifa Horun ar-Rashidsaroyida. IX asr boshlarida “Bayt ul-hikma" — donishmand- lik uyi' tashkil etiladi. Bag'dod vaDamashqda rasadxonalar barpo etilib, ularda murakkab o'lchovlardan foydalangan astronomlar yer sharining meridianini
hisoblab chiqadilar. Arab savyohlari yevropaliklardan bir necha asr awal Hindiston va Xitoyda. Afrika va Sharqiy Yevropaning eng chekka ravonlarida bo'lib qaytadilar. Al-Ma’sudiy. Ibn Dast. Ibn Fadlan. ibn Battutaushbu o'lkalar haqida asarlar yozib, xaritalarini tuzgan. Xalifalikda san'atning barcha sohalariga nisbatan me'morchilik yuksak taraqqiv etgan. Xalifalik tarkibidagi mamlakatlarda muhtasham sarov'lar, masjid-u madrasalar. qal’alar bunyod etilgan. Granada (Ispaniya)dagi Al-Humro sarovi.Kordova (Ispaniyada masjid. Qohiradagi Hasan masjidi. Bu\orodagi Ismoil Somoniy maqbarasi — arablar davri me’morchiligi durdonalari hisoblanadi. Binolarning peshtoqlari. minoralari toshga o ’yilgan naqshlar. Rangli sopol plitkalar, arab yozuviga o’xshash, jimjimador — arabeska naqshlan bilan bezatilgan. Xalifalik madaniyati asosiy sohalaridan yana biri xattotlik — husnixat
san'ati bo'lgan. Xattotlar yozish uchun zarnr bo’lgan matn mazmuniga monand yozuvning turli uslublarini i.xtiro qilganlar. Qur’oni karimdan olingan oyatlar, islom me'morchiligi durdonalari bo’lgan binolarning ichki va tashqi tomonlarini bczashda keng qoilanilgan. Xattotlik san’ati yuksalishiga Ispaniyadan. Buxoro va Hindistonga qadar hududlarda yashagan, hamda arab \ozuvidan fo\dalangan xalqlar o ’z hissalarini qo’shganlar. Rim va Vizantiya davridan Yaqin Sharqda aholining hammomlarda yuvinishga havasi katta bo‘lgan. Musulmonlar bu odatni o ‘zlashtirib, o ‘z
hukmronliklarini o'matgan barcha o'lkalaiga tarqatganlar. Yirik shahariarda yuzlab hammomlar qurilgan. Ular marmardan ishlangan, devorlari mozaika va naqshlar bilan bezatilgan. tozahk, pokizalikka katta e ’tibor qaratilgan.
IV. Mustahkamlash: Arab-islom madaniyatining yuksalishiga katta hissa qo‘shgan O'rta osiyolik allomalar haqida so'zlab bering.
2. Arab sayyohlaridan kimlami bilasiz? Ularning sarguzashtlari nimalarga asos bo'lganini gapirib bering.
3. “Bayt ul-hikma" qanday muassasa edi?
4. Arab xalifaligida bunyod etilgan me’moriy obidalami daftaringizga qayd etmg.
5. Xalifalik mamlakatlari madaniyatining Yevropaga ta’siri haqida ayiib bering.
V .Darsni yakunlash: dars mavzusiga yakuniy xulosa qilish ,yuzaga kelgan savollarga javob berish ,faol qatnashgan o`quvchilar bilimini baholash
VI .Uyga vazifa : o`tilgan mavzu savollariga tayorlanish________________________________
Sana ____________________________________Sinf _______________________________________
Mavzu : 15-§. YEVROPADA O‘RTÀ ÀSR SHAHARLÀRI Dars maqsadi : -O`quvchilarga YEVROPADA O‘RTÀ ÀSR SHAHARLÀRI tarixi haqida bilim berish
Tarbiyaviy maqsad: - o`quvchilarga tarixiy taraqqiyot tajribalaridan zarur saboqlar olib yashash lozimligini uqtirish;
Rivojlantiruvchi maqsad: -o`quvchilarni dunyoqarashini, nutqini,fikrlash qobilyatini, shakllantirish.
Tayanch kompetentsiyalar: Kommunikativlik
O`z fikrini og`zaki va yozma tarzda aniq va tushunarli bayon qila olish, mavzu:dan kelib chiqib savollarni mantiqan to`g`ri qo`ya olish va javob berish;
Fanga oid kompetensiyalar:
Tarixiy voqeilikni tushunishvauni mantiqiy izchillikda tushuntira olish kompetensiyasi.
tarixiy davrlar va -yillarni ajrata oladi, tarixiy hisobini tushuntira oladi; mazkur davrni o`rganish orqali o`quvchilar tarix fanining o`rganilayotgan davriga oid tarixiy atamalar mazmunini biladi;
Tarixiy shaxslar haqida ma’lumot bera oladi,tarixiy sanalarda ro`y bergan voqealar haqida ma‟lumot bera oladi
Dars turi :yangi bilim va tushunchalarni shakllantiruvchi
Dars metodi : Interfaol metodlar , guruhlarda ishlash o`zingizni sinang
Dars jihozi : darslik ,xarita , tarqatma materiallar ___________________________________
Darsning borishi:
I .Tashkiliy qism : salomlashish,davomatni aniqlash ,sinfni darsga tayorlash ,kun tarixi aytiladi
II.O`tilgan mavzuni takrorlash : _______________________________________________________
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
III. Yangi mavzu bayoni :
Yevropada X—XI asrlarda ishlab chiqarish yuksalib. и engawalo hunarmandchilikda kuzatiladi. Mehnat q u ro llarin in g takomillashuvi. ustalar mahoratining oshishi h u n a rm an d ch ilik n I dehqonchilikdan alohida sohaga aylantiradi.Mehnat qurollari, ritsarlarmng qurol-aslahalar, himoya anjomlari tavyorlash uchun ko'plab metall zarur edi Ehtiyojning oShishi Yevropada temir rudasmi kovlab olish, eritish va ishlov berishni tezlashishiga olib keladi. Zig irpo} adan to'qilgan gazlamalar o d am larn i q o n iq tirm av , ju n d an m ato —movut to 'q iy boshlaydilar. Gazlama to ‘qiilidit '.otiq dastgohlardan fovdalanish ishning unumdorligi va mahsulot sifatini oshiradi. Yevropada shaharlarning pavdo bo'lishi va yuksalishi turli mamlakuthrda turlicha bo'ladi. Dastlab Italiya va Franiyaning janubidagi: Venetsiya, Genuya, Florensiya, Marsel, Tuluzalar IX—X asrlardavoq yuksala boshlaydi. Vizantiya va Sharq mamlakatlari bilan O'rta dengiz orqali savdo yo'lida jovlashgani bu shaharlaiga qo‘l keladi. Fransiyaning shimolida. Niderlandiya. Angliya \a Germaniyada yangi shaharlar X—XI asrlardan vujudga keladi. Vengriya, Boltiqbo'yi, Rus yerlarida esa shaharlar X ll—XIII asrlardan ko'payadi. Yevropa shaharlariniturli asrlarda vujudga kelishining asosiy sababi ijtimoiylqtisodiy rivojlanishdagi farqlar edi. Shaharlar eng av\ ilo \a\fsizlik. dushman hujumidan himoyalanishga qulay, qola\ersa hunarmandlar o'zlari \asagan bu\umlarni sota olish imkoniyati bo'lgan joylarda quriladi. M onastir va qasrlarda yashovchilar hunarmandlarga buyurtmalar bergani, dushman xavf solganida yashirimshi imkoniyati bo'lishi, ularning atrofida shaharlarni shakllanishiga sabab bo'lgan. Ycvropadagi Myunster. Sen-Gallen Sen-Dene.shaharlari monastirlar. Strasburg. Gamburg, Augsburglar feodallar qal'alari atrofida. Padeborn. Bremen,
