Самиғов Нигматджон Абдурахимович Хасанова Мухаббат Қодировна Зокиров Жамолиддин Сайфутдинович

2-ИШ. ҒИШТНИНГ (ҲАҚИҚИЙ) ЗИЧЛИГИНИ АНИҚЛАШ 
Таъриф. 
Ҳақиқий зичлик деганда, табиий ҳолатдаги материалнинг (ҳечқанақа 
ғовакликларсиз, ковакларсиз ва бўшлиқларсиз) массасини ҳажмига бўлинганлигига 
айтилади.
Асбоб ва ускуналар. 
Ле-Шателье ҳажмўлчагич,
электрон тарози, қуритиш 
жавони, сув.
Ишлаш тартиби. 
Қаттиқ материалларнинг ҳақиқий зичлиги Ле-Шателье 
ҳажмўлчагичида аниқланади (1-расм). Бу асбоб бўйни ингичка ва ҳажми 120-150 см
3
 
бўлган шиша колбадан иборат, колба бўйнининг ўрта қисми йўғонлаштирилган (думалоқ 
шакл берилган), шу думалоқ қисмдан юқорига ва пастга икки чизиқ тортилган, колбанинг 
мазкур чизиқлар орасидаги ҳажми 20 см
3
 ни ташкил этади. Ғиштнинг ҳақиқий зичлигини 
аниқлаш учун уни қуритиш жавонида 110±5
о
С ҳароратда массаси ўзгармайдиган ҳолга 
келгунча қуритилади, сўнг яхшилаб туйиб 0,2 номерли элакдан ўтказилади, (элакнинг 1 
см
2
 жойида 900 тешик мавжуд). 
Эксикатордаги тайѐр намунадан торозида 0,01 г гача аниқликда 60 г тортиб 
олинади ва шу материал асбобга воронка орқали қошиқда оз-оздан (то асбобдаги 
суюқликни сатҳи 20 см
3
тўғрисидаги чизиққа ѐки асбобнинг даражаларга бўлинган 
юқориги қисмидаги чизиққа етгунча) ташлаб турилади. Ҳажмўлчагичдаги суюқликнинг 
энг сўнгги ва дастлабки сатҳлари орасидаги тафовут асбобга солинган кукуннинг 
ҳажмини билдиради. Кукун қолдиғи тарозида тортилади. Ҳажмўлчагичдаги кукуннинг 
массаси материални тарозида биринчи марта ва иккинчи марта тортиш натижалари 
ўртасидаги тафовутга тенг. Материалнинг ҳақиқий зичлиги формула бўйича ҳисоблаб 
топилади ва натижа жадвалга тўлдирилади. 
№ 
Масса, г 
Сиқиб чикарил-
ган ҳажм, см
3 
Зичлик,
г/см
3
олинган 
миқдор (
m)
ортиб қолган 
миқдор
 (m
1
)
ҳажм ўлчагичдаги 
материал 
1
2
3
Зичлик ўртача қиймати - …………кг/м
3
(2 та натижанинг ўртачаси олинади) 
Ҳисоблаш формуласи:
0
1
v
m
m
.

---

65 
1-расм. Зичликни аниқлайдиган асбоб.