Самиғов н. А. Бино

10.2-расм. Бетон қоришмаси структураси

а) бикр; б) ҳаракатчан.
Йирик тўлдиргич доналарининг бир-биридан қочиш коэффициенти  бикр қоришмаларда 1,05-1,15 ва ҳаракатчан қоришмаларда 1,2-1,5 га тенг бўлади. Йирик тўлдиргич доналарини бир-биридан қочиши ҳаддан зиѐд
бўлса, цемент қоришмаси сарфи кўпаяди, бетоннинг физик-механик ва деформатив хусусиятлари ѐмонлашади.
Бетон қоришмаси ҳаракатчанлигини цемент ва сув сарфини ошириш ҳисобига кўпайтириш бетоннинг зичлиги ва мустаҳкамлигига салбий таъсир кўрсатади. Шунинг учун бетон қоришмасининг ҳаракатчанлигини ошириш мақсадида унинг таркибига турли пластификаторлар киритиш мумкин.
Бетон қоришмасини пластификациялаш учун таркибига кимѐвий моддалар-гидрофиллаштирувчи (лигносулфонатлар), гидрофоблаштирувчи (милонафт, асидол ва бошқалар), дифил, яъни ҳам гидрофоблик, ҳам гидрофиллик хусусиятлари берувчи синтетик ѐғли кислоталар, микрокўпик ҳосил қилувчи (ишқорий ѐғоч пеки) ва бошқа комплекс қўшимчалар қўшиш тавсия этилади.
Ҳозирги кунда бетон қоришмасини пластификациялаш мақсадида ўта самарали суперпластификаторлар қуйидаги полимерлар асосида тайѐрланади: меламин смоласи ҳосиласи ѐки нафталин сулфокислоталар (С- 3); лигносулфонатлар ва капролактам чиқиндилари асосидаги моддалар ва бошқалар. Суперпластификаторлар бетон қоришмасига 0,15-1,2 % цемент миқдорига нисбатан қоришма тайѐрланаѐтган жараѐнда қўшилади.
Бетон қоришмаси таркибига пластификаторлар қўшиш уни тайѐрлаш технологиясини ва қоришмани қолипларга жойлаштиришни осонлаштиради. Пластификаторларнинг бетон қоришмасидаги таъсир кучи 1-1,5 соат сақланади.
Бетон қоришмасидаги ишқорий муҳитда пластификаторлар бетон учун зарарсиз моддаларга айланади ва кейинчалик ундан тайѐрланган буюм ва конструкцияларнинг эксплуатацион хусусиятларига салбий таъсир кўрсатмайди. Тажрибалар шуни кўрсатадики, бетон таркибига киритилган гидрофоб ва дифил пластификаторларнинг гидрофоб эффекти, яъни ўзига сувни юқтирмаслик хусусияти, узоқ йиллар сақланар экан. Одатда бундай бетонлар атмосфера муҳитига ва совуққа чидамли бўлади.
Суперпластификаторлар қўшилган бетон қоришмаларини бетоннасослар ва қувурли транспорт воситасида узатиш ва қолипларга зичлаштириш усулларини қўлламасдан, қуйма усулда қолиплаш мумкин.
Бундан ташқари бетон қоришмасини пластификациялаш сув-цемент нисбатини камайтириш, натижада бетоннинг зичлиги ва мустаҳкамлигининг ошишига олиб келади. Ҳозирги кунда бетон қоришмасини пластификациялаш ва сув ушлашлик хоссасини яхшилаш мақсадида гелполимерлар (гидросорслар) қўшилмоқда. 1 г гелполимерлар 50-100, ҳатто 1000 мл сувни ўзига вақтинча боғлай олади. Сувга тўйинган гелполимер бир неча кун давомида сувнинг бир қисмини йўқотади. Сувнинг қолган қисми
эса, вақт ўтиши билан цемент гидротацияси жараѐнини сув билан таъминлайдиган ички микро сув ―ҳавзалари‖ вазифасини ўтайди.
Бетон қоришмаси тайѐрланганда, дастлабки соатларда (кунларда) сувни йўқотишнинг олдини олиш тадбири бетондан тайѐрланган бетон ва темирбетон конструкцияларда ѐриқлар пайдо бўлишини, мустаҳкамликнинг пасайишини кескин камайтиради.

4.