Самиғов н. А. Бино

Гидравлик оҳак

Гидравлик оҳак таркибида 6 – 20% гилтупроқ бўлган мергелли оҳактошларни 900 – 1100 ⁰С ҳароратда куйдириб олинади.
Мергелли оҳактошлар куйдирилганда СаО дан ташқари кичик тартибли минераллар – CaO·SiO₂; CaO·Al₂O₃ ва CaO·Fe₂O₃ ҳосил бўлади. Бу минераллар оҳак боғловчисига гидравлик хусусиятни, яъни намли мухитда қотиш имкониятини беради.
Гидравлик оҳак 7 сутка давомида ҳавода қотади, кейинчалик қотиши сувли мухитда давом этади.
Сув билан реакцияга киришганда силикатлар ва алюминатлар оҳак таркибида амалий жихатдан гидратацияланмайди. Оҳакни сўндириш даврида аста – секин калций гидросиликатлари ва гидроалюминатлари ҳосил бўлади; бу жараѐн бирикмаларнинг кўпчиши билан кузатилади.
Гидравлик оҳак таркибидаги СаО нинг SiO₂, Al₂O₃ ва Fe₂O₃ йиғиндисига бўлган нисбатига қараб кучли ѐки кучсиз гидравлик боғловчи бўлиши мумкин:
m=СаО/(SiO₂+Al₂O₃+Fe₂O₃),
бунда, m – асослилик модули бўлиб, кучли гидравлик оҳакларда 1,7 – 4,5 га, кучсиз гидравлик оҳакларда 4,5 – 9,0 га тенг. Асослилик модули оҳакнинг сувли мухитларда қотишини белгилайди, m>9,0 бўлса, оҳак ҳавойи боғловчи ҳисобланади. Бундан ташқари m модули оҳак хамири ѐки у асосидаги қоришмаларнинг мустаҳкамлигини билвосита билдиради.
Гидравлик оҳак таркибида гидроминераллар бўлгани сабабли унинг сувга бўлган талаби 20 % атрофида бўлади.
Гидравлик оҳакнинг мустаҳкамлиги юқори бўлмайди. Унинг мустаҳкамлиги 1:3 нисбатда оҳак – қум (стандарт қум) қоришмаси 7 сутка ҳавода ва 21 сутка сувда сақланганда 2 – 5 МПа ни ташкил этади.
Ҳозирги кунда гидравлик оҳакнинг қурилишда ишлатилиши чегараланган. У кичик мустаҳкамликдаги бетон ва қоришмалар тайѐрлашда, кам қаватли бинолар барпо этишда ишлатилади.
Гидравлик оҳакка таркиби ва тайѐрланиш технологияси жихатидан жуда яқин бўлган боғловчилар асосидаги териш ва сувоқчилик қоришмалари Самарқанд, Бухоро, Шахрисабз, Хива каби тарихий шаҳарларимиз қурилишида ишлатилгани маълум.

3.